Od 1945 – do dziś
Do dziś wielu badaczy spiera się o to, jak określić ramy czasowe współczesności. Jedni uważają, że należy mówić o niej już od 1939 roku, inni zakładają, że rozpoczęła się ona wraz z zakończeniem II wojny światowej, więc w roku 1945. Sytuację komplikuje to, że epoka ta jest niejednolita i podlegała różnym zmianom i metamorfozom.
Literatura współczesna rozwija się wielokierunkowo, dlatego jednoznaczny podział jest niemożliwy. Większość historyków literatury proponuje podział umowny, który opiera się na przełomowych wydarzeniach historycznych (jednak i tu nie ma całkowitej zgodności, zatem traktujemy ten podział umownie).
Wydarzeniom historycznym towarzyszyły debiuty pokoleń literackich:
Pokolenie Kolumbów (tzw. również Pokolenie dwudziestoletnich poetów) – urodzeni ok. 1920 r. pisali w latach wojny; zatem ich przeżyciem pokoleniowym była wojna, Okupacja, powstanie warszawskie.
Pokolenie „pryszczatych” – młodzi komuniści, związani z socrealizmem, w swojej twórczości realizowali doktrynę socrealizmu.
Pokolenie „współczesności” – debiutowało w 1956 r. Widoczne było uczucie zagubienia i bunt wobec socjalistycznej rzeczywistości.
Pokolenie „Nowej Fali” – debiutowało w 1968 r. Przeżyciem pokoleniowym były tu wydarzenia marca ’68.
Pokolenie „Nowe Roczniki” – debiutowali w 1976 r. Przeżyciem pokoleniowym były wydarzenia czerwca ‘76
Pokolenie stanu wojennego – to rok 1981
Pokolenie „BruLionu” – debiutuje w latach 90.
Po okresie i doświadczeniach wojny i ludobójstwa zachwiała się wiara w dotychczasowe wartości moralne, dlatego próbowano odbudować dawne wartości etyczne, szukano drogi do przywrócenia wiary w wartość moralną człowieka.
XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego przedmiotem badań są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolność") i odpowiedzialnej, co stwarza uczucie lęku i beznadziei istnienia.
Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ideą jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów ma bezpośredni wpływ na to kim jest i dokonując niezależnych wyborów wyraża swoją wolność. Ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone między przyszłością a przeszłością, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalności, braku, niespełnienia. Wolność wewnętrzna jest ciągle zagrożona urzeczowieniem i utratą autentyczności. Powoduje to wewnętrzne rozdarcie i podatność na lęki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem.
Istnieją przynajmniej cztery motywy egzystencjalizmu:
Prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji; negacja systemów wartości jako ograniczających i determinujących człowieka; nie istnieje obiektywna prawda, ale różne „dyskursy”.
Kierunek w filozofii współczesnej, który stał się podstawą dla rozwoju katolickiej nauki społecznej. Stanowi on pogłębioną refleksję nad koncepcją osoby ludzkiej. Określany jest także jako humanizm integralny bądź teocentryczny. Człowiek powinien nastawić się na „być”, a nie „mieć”; Centralnym twierdzeniem personalizmu jest prawda o człowieku jako osobie. Podkreśla się tu szczególną rolę i wartość osoby ludzkiej ze względu na nią samą, uznając w człowieku byt nie tylko biologiczny i historyczny, ale przede wszystkim taki, który wykracza poza naturę i poza historię.
Najwybitniejszym przedstawicielem jest Maslow, który głosił teorię hierarchii potrzeb. Wg niego natura człowieka jest raczej dobra niż zła, należy więc zapewnić mu zaspokojenie podstawowych potrzeb oraz pobudzać i rozwijać jego wrodzone zdolności.
Kierunek filozoficzny, poddaje krytyce zarówno leninizm i stalinizm, jak i konsumpcyjną cywilizację kapitalistyczną, która stworzyła „człowieka jednowymiarowego” – konformistę szukającego wygody życia oferowanej przez nowe technologie.
Został proklamowany w 1934 na Zjeździe Pisarzy Radzieckich w Moskwie przez Maksima Gorkiego. Zakładał, że dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę i socjalistyczną treść, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu. Podstawą założeń była praca Stalina „O polityce partii w dziedzinie literatury pięknej”.
Opuszczano ojczyznę głównie z powodu zagrożenia represjami, a także ograniczeń cenzuralnych i zawodowych. Motywy wiązały się w głównej mierze z niemożnością swobodnego życia w kraju. Pozostanie w kraju objętym wojną lub rządzonym przez reżim w większości przypadków oznaczałoby śmierć, w szczególności dla osób walczących po drugiej stronie oraz członków opozycji. Była to zatem emigracja przymusowa (sposób na ochronę swojego życia), nie zaś dobrowolny wyjazd w celu polepszenia standardu życia.
Zjawisko nadzoru władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) nad informacjami (prasą, publikacjami naukowymi i kulturalnymi, widowiskami) przeznaczonymi do rozpowszechnienia.
Termin wprowadzony na oznaczenie procesu deformacji, degeneracji języka w państwie totalitarnym, zachodzącego wskutek ideologizacji i upolitycznienia języka. Jest to oficjalny język totalitarnego państwa. Nowomowa nie jest tylko wytworem totalitaryzmów, ale funkcjonuje również jako produkt różnych żargonów: biurokratycznego, politycznego, dziennikarskiego, prawnego.
W historii Polski mianem odwilży określany jest okres 1953-1957. Po śmierci Stalina, partia zliberalizowała kurs, zrezygnowała z popierania socrealizmu w sztuce, w ramach amnestii wypuszczono wielu więźniów politycznych. Wydarzenia poznańskie w 1956 przyczyniły się do zmiany na najwyższym stanowisku I sekretarza PZPR - po ustąpieniu Edwarda Ochaba funkcję tę objął Władysław Gomułka, za czasów stalinowskich więziony.
Jeden ze stanów nadzwyczajnych, polegający na przejęciu władzy przez wojsko. Może być wprowadzony w sytuacjach nadzwyczajnych przez rząd danego kraju, w celu przywrócenia porządku publicznego.
Postawa polegająca na nieusprawiedliwionym rzeczywistymi potrzebami zdobywaniu dóbr materialnych i usług, lub pogląd polegający na uznawaniu tej konsumpcji za wyznacznik jakości życia (lub za najważniejszą, względnie jedyną wartość) – hedonistyczny materializm.
Złożone zjawisko społeczno-polityczno-ekonomiczne, które dynamicznie rozwija się od kilku ostatnich dekad. Polega ono na wzroście współzależności poszczególnych państw, społeczeństw i przedsiębiorstw, które wynika z rozszerzenia działalności gospodarczej (dominacji międzynarodowych korporacji). Ponadto opiera się ono na ogromnej roli mediów, którą dostrzec można m.in. w dyfuzji kultury i propagowaniu zachodnich stylów życia i wartości.
Obieg niezależny, określenie używane w publicystyce od ok. 1980, oznaczające produkcję i społeczny obieg niecenzurowanych publikacji, druków akcydensowych, materiałów ikonograficznych, audiowizualnych, o charakterze publicystycznym, społecznym, politycznym, historycznym, literackim itp., wydawany w Polsce 1976–90.
Albert Camus, Dżuma
George Orwell, Rok 1984
Sławomir Mrożek, Tango
Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie), Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii)
Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych)
Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie)
Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach)