Związki frazeologiczne to temat towarzyszący nam w literaturze, sztuce ale i w życiu codziennym. Język polski obfituje w ciekawe wyrażenia, które pozwalają na zwięzłe i obrazowe ujęcie naszych myśli. Są głęboko zakorzenione w kulturze polskiej i są odzwierciedleniem tradycji, historii, wartości i przekonań Polaków.
Związki frazeologiczne to utarte połączenia wyrazów, które mają swoje znaczenie (najczęściej przenośne), dlatego frazeologizmów nie tłumaczymy dosłownie. Do związków frazeologicznych zaliczane mogą być także przysłowia, porzekadła, sentencje i maksymy. Znaczenia i poprawności związków frazeologicznych szukamy w słowniku frazeologicznym.
wyrażenia – związki wyrazowe, w których żaden człon nie jest czasownikiem, np.:
zwroty – związki wyrazowe, w których jeden człon jest czasownikiem, np.:
frazy – połączenia wyrazów, które same w sobie stanowią zdanie lub równoważnik zdania, np.:
związki łączliwe – wyrazy związku mogą się swobodnie łączyć z innymi wyrazami, np.:
związki stałe – czyli takie, w których żadna zmiana nie jest możliwa, wyrazy frazeologizmu są stałe, a ich zamiana to błąd frazeologiczny, np.:
związki luźne – można w nich swobodnie wymieniać oba człony, np.:
Ponieważ znajomość związków frazeologicznych na maturze jest konieczna, Warto przygotować sobie taką tabelę, zgromadzić w niej różne związki frazeologiczne – tak, byśmy wiedzieli skąd pochodzą i co oznaczają.
| ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY | UŻYCIE W BIBLII | ZNACZENIE DZISIEJSZE |
| wieża Babel | miała utrzymać ludzi w jednym miejscu poprzez nieskończoną pracę nad jej budową. Bogu się to nie spodobało i pomieszał ich języki, podzielił ich na narody, przez co nie mogli się zrozumieć. | zamieszanie, zamęt, nieład, pomieszanie języków, wielojęzyczne zbiorowisko ludzi |
| Sodoma i Gomora | dwa miasta, które Bóg spalił deszczem siarki i ognia. Była to kara za grzeszne zachowanie ich mieszkańców. | rozpusta, zniszczenie społeczeństwa, bałagan i zamęt. |
| hiobowe wieści | Hiob był bardzo oddanym Bogu człowiekiem. Przeżył szereg kar narzuconych przez Boga i ani przez moment nie zwątpił w swoją wiarę. | są to wieści przysparzające nas o cierpienie i smutek, straszne wieści. |
| egipskie ciemności | wywodzi się z historii o Mojżeszu, który chciał wyprowadzić lud Izraela z niewoli egipskiej. Bóg zesłał na Egipt dziesięć plag. Ciemności były jedną z tych plag. | oznacza nieprzenikliwą ciemność, której nie da się rozjaśnić. |
| zakazany owoc | Adam i Ewa przebywając w raju dostali od zakaz - nie mogą zerwać owocu z drzewa. Podkuszeni przez szatana - złamali zakaz i zostali wygnani. | coś bardzo kuszącego, objętego zakazem. Oznacza, że im bardziej coś jest niedostępne, tym bardziej nas do tego ciągnie. |
| ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY | UŻYCIE W MITOLOGII | ZNACZENIE DZISIEJSZE |
| syzyfowa praca | Syzyf - założyciel i król miasta Eryfy (późniejszy Korynt), za swe liczne przewinienia został ukarany, toczył na szczyt góry Tartaru ciężki głaz, który ciągle spadał. | Wymagająca, ciężka, często bezskuteczna praca; ciężki i bezcelowy wysiłek, trud; |
| pięta Achillesa | Tetyda, matka Achillesa, chciała go uodpornić na wszelkie ciosy, wykąpała go więc w Styksie, trzymając go za pietę – to miejsce pozostało nieodporne na rany. Achilles zginął w Troi ugodzony strzałą w piętę. | czyjaś słaba strona, słaby punkt |
| jabłko niezgody | bogini Eris - niezaproszona na wesele - postanowiła się zemścić i rzuciła pomiędzy Herę, Afrodytę i Atenę jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Wywołało to wielką kłótnię, dla kogo jest przeznaczony podarunek. Spór rozsądził Parys wybierając Afrodytę (przekupiony przez nią, co było później pośrednią przyczyną wojny trojańskiej). | przedmiot sporu, przyczyna waśni, kłótni |
| puszka Pandory | Hefajstos, na polecenie Zeusa chcącego zemścić się na Prometeuszu, stworzył piękną kobietę. Dano jej puszkę i zesłano na ziemię. Została żoną Epimeteusza i namówiła męża do otwarcia beczki, którą otrzymała jako wiano. Otwarcie jej spowodowało, że „wyleciały na świat wszystkie smutki, troski, nędze i choroby i jak kruki obsiadły biedną ludzkość. | źródło nieszczęść, tragedii |
| stajnia Augiasza | oczyszczenie stajni Augiasza było piątą z dwunastu prac Heraklesa; była ona od lat nieporządkowana, brudna i śmierdząca. Herakles przepuścił przez nią rzekę, która oczyściła stajnię z gnoju. | wielki, trudny do uporządkowania bałagan, coś bardzo zapuszczonego, zaniedbanego, co trzeba doprowadzić do porządku |
Podsumowując - frazeologizmy w poezji i w prozie:
W poezji - frazeologizmy używane są do tworzenia obrazów, wyrażania emocji, a także dodawania rytmu i melodyjności utworu.
W prozie - związki frazeologiczne służą przede wszystkim do zwiększenia realizmu dialogów i charakterystyki postaci.
Związki frazeologiczne mogą pojawić się na maturze zarówno w zadaniach testowych na egzaminie pisemnym, jak i w zadaniach niejawnych na egzaminie ustnym. Warto je więc znać.
