Makbet Szekspira to przykład dramatu szekspirowskiego. Jest to studium psychologiczne zbrodni. Szekspir ukazał degradację moralną bohatera. Możemy śledzić proces psychologiczny w umyśle zbrodniarza: powstawanie pierwszych myśli o zbrodni oraz początkowe wahania i obawy. Po pierwszym zabójstwie Makbet nie miał już oporów przed zabijaniem każdego, kto stanie na jego drodze do władzy.
Utwór przestrzega przed uleganiem swoim rojeniom i chorym ambicjom. Konsekwencje czynów bohaterów były dramatyczne. Nadmierne ambicje i żądza władzy doprowadziły do śmierci wielu osób i wprowadzenia władzy tyrańskiej. A przede wszystkim zniszczyły samych sprawców: spowodowały halucynację Makbeta, obłęd Lady Makbet oraz śmierć obojga. Szekspir udowadnia, że człowiek jest sam sprawcą swojego nieszczęścia - dokonuje wolnych, świadomych wyborów, a jeśli się podda namiętnościom, poniesie klęskę.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Makbeta W. Szekspira: wina i kara, zbrodnia, literacki obraz wielkich namiętności, władza, literacki portret kobiety (portret femme fatale), jak kształtują bohaterów literackich ich wybory, fatum czy wolna wola – od czego zależy los?
Pan Tadeusz to epopeja narodowa, w której Mickiewicz ukazuje odchodzący w przeszłość świat szlachecki. Mickiewicz portretuje wygląd miejsc (dworek, ogród, gospodarstwo, las), codzienność szlacheckich bohaterów, ich obowiązki i rozrywki, charaktery, poglądy, zachowania. Poeta ma świadomość, że ten świat odchodzi w przeszłość. Stąd często powtarzające się słowo ostatni: ostatni na Litwie woźny Trybunału, Gerwazy ostatni z dworzan hrabiego z Horeszków, ostatni król, który przyjeżdża na polowanie, Sędzia wspomina ostatnie sejmiki, ostatni zajazd na Litwie, ostatnia staropolska uczta, Podkomorzy - ostatni co tak poloneza wodzi.
Obraz ojczyzny w Panu Tadeuszu jest wyidealizowany. Idealizacja pojawia się na wielu płaszczyznach. Wyidealizowany jest patriotyzm, w Soplicowie panował kult narodowych pamiątek - na ścianach wisiały portrety bohaterów narodowych, zegar wygrywał Mazurka Dąbrowskiego, nawet tabakierka księdza Robaka miała walory patriotyczne - przypominała kult Dąbrowskiego, Napoleona, Kościuszki. Idealizowany jest też stosunek bohaterów do obowiązków czy tradycji. Świat przedstawiony w utworze tworzy przestrzeń zamkniętą, bezpieczną, uporządkowaną. Soplicowo i jego okolice przypominają arkadię, gdzie ludziom czas płynie na rozrywkach. Można powiedzieć, że w Panu Tadeuszu obraz ojczyzny jest sakralizowany, czyli uświęcony, o czym Mickiewicz otwarcie pisze w epilogu: święty i czysty.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Pana Tadeusza A. Mickiewicza: obraz życia szlachty, dawne obyczaje, staropolska gościnność, bohater romantyczny (Jacek Soplica), przemiana bohatera, miłość, patriotyzm, epopeja, sielankowy obraz świata.
Dziady część III jest dramatem narodowym, czyli podejmuje problematykę narodowo-wyzwoleńczą. Ważnym tematem w utworze jest martyrologia narodu polskiego (męczeństwo narodowe, zbiorowe cierpienia). Jej przykładem są aresztowania i więzienie młodych Polaków, zsyłki na Sybir, nieludzkie
traktowanie i złe warunki życia w więzieniach. Reakcją Polaków na prześladowania jest bunt. Formą buntu jest też postawa prometejska Konrada, który występuje przeciw Bogu w imię dobra ludzkości.
W Dziadach części III omówiony został też problem despotyzmu (bezwzględnej władzy jednostki). Mechanizmy działania opierają się na niszczeniu przeciwników (prześladowania, więzienia, zsyłki) i faworyzowania popleczników (nadawanie Urzędów, orderów). Symbolem despotyzmu jest car.
W Dziadach części III Mickiewicz głosi mesjanizm. Porównuje cierpienia narodu do męki Chrystusa. Pokazuje, że są one niezawinione i przysłużą się wszystkim narodom. Polska dzięki męczeństwu zbawi siebie i świat. W utworze został przedstawiony krytyczny obraz społeczeństwa polskiego.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Dziady cz. III A. Mickiewicza: walka dobra ze złem, bunt, samotność, poeta i poezja, relacja Bóg – człowiek, patriotyzm, szaleńcy, marzyciele, zwycięzcy i pokonani, martyrologia narodu, ofiara, cierpienie, indywidualizm, prometeizm, przemiana wewnętrzna bohatera, ewolucja polskiego bohatera romantycznego – od Gustawa (nieszczęśliwego kochanka), przez Konrada (poetę i buntownika), do Pielgrzyma (Ustęp).
Kordian jest dramatem romantycznym. Akcja rozgrywa się w kilku miejscach i dotyczy dojrzewania głównego bohatera do walki o niepodległość ojczyzny. Bohaterowie w dramacie zostali dobrani tak, by Kordian mógł się określić wobec różnych wartości (Grzegorz, Laura, Wioletta, Papież, car Mikołaj I i wielki książę Konstanty).
Kordian jest niezwykle wrażliwy i skłonny do autorefleksji. Jest marzycielem o usposobieniu poetyckim i indywidualistą o wysokich aspiracjach. Czuje się niezrozumiany i samotny. Buntuje się przeciw światu, w którym nie może sobie znaleźć miejsca. Przeżywa ból świata i aby go ukoić myśli o samobójstwie. Niespełnione uczucie sprawia, że Kordian podejmuje próbę samobójczą. Jednak zachowuje życie i zmienia swą postawę. Staje się bojownikiem o sprawę narodową i patriotą. Nie traci jednak wrażliwości i skłonności do uciekania w świat marzeń i wyobraźni.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Kordiana J. Słowackiego: młodość, bunt, samotność, nieszczęśliwa miłość, bohater romantyczny, podróż, wędrówka, różne oblicza patriotyzmu, różne drogi do wolnej ojczyzny w twórczości polskich romantyków, dylematy moralne, relacja człowiek – Bóg, mity narodowe.
Lalka jest powieścią realistyczną i pokazuje szeroką panoramę społeczną. Akcja właściwa Lalki obejmuje lata 1878 – 1879, retrospekcje sięgają czasów kampanii napoleońskiej, Wiosny Ludów, powstania styczniowego. Lalka przedstawia obraz życia różnych warstw społecznych w XIX wieku: arystokracji, mieszczaństwa (polskiego, niemieckiego, żydowskiego), inteligencji i biedoty. Prus bardzo pesymistycznie ocenia społeczeństwo polskie. Przedstawione w powieści grupy społeczne są hermetyczne, nie tworzą wspólnoty, trudno znaleźć im wspólne wartości, do których wszyscy mogliby się odnieść. Bohaterowie mają cechy typowe dla grupy społecznej, z której pochodzą. Są też ciekawymi portretami psychologicznymi. Wymowa Lalki jest bardzo pesymistyczna, ukazuje upadek romantycznych i pozytywistycznych ideałów, głęboki kryzys polskiego społeczeństwa i brak perspektyw rozwoju zniewolonej Polski.
Najbardziej widocznym wątkiem powieści jest wątek miłosny, który skupia się wokół Wokulskiego i Izabeli. Od pewnego momentu życie Wokulskiego organizuje uczucie do Izabeli. Jest ono motorem wszystkich działań bohatera. Jednak Wokulski idealizuje Izabelę, a fascynacja Łęcką przesłania mu cały świat. Wokulski jest człowiekiem bardzo samotnym, mimo że otoczony jest ludźmi. On sam uważa, że nigdzie nie pasuje, czuje się obco i wśród arystokracji i wśród kupców. Tragizm Wokulskiego bierze się nie tylko z nieszczęśliwej, niespełnionej miłości. Ma źródło również w wewnętrznym rozdarciu, spowodowanym nie tyle niemożnością podjęcia kluczowych życiowych decyzji, co konsekwencjami wyborów, których dokonywał, a które oddalały go coraz bardziej od ideałów bliskich mu w młodości. Prus charakteryzuje w powieści idealistów - marzycieli, którzy stają się fanatykami idei, w którą wierzą, a która nimi zawładnie i zdominuje realne postrzeganie świata.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Lalkę B. Prusa: idealizm, marzenia, miasto, miłość i szaleństwo, kapitalizm, metafizyka, codzienność, świat jako teatr, powieść realizmu krytycznego, ambicje, samotność, cierpienie, nierówność społeczna.
Akcja utworu rozgrywa się w latach 60-tych XIX wieku w lipcu. Bohaterowie Dostojewskiego to głównie mieszkańcy Petersburga. W powieści zaprezentowane są różne grupy społeczne. W dziewiętnastowiecznej Rosji szczególnie rozbudowana była administracja i system policyjny. Petersburg przedstawiony jest jako miasto nierówności społecznej, przestępstw, nędzy i prostytucji. Stolica Rosji ma odrażający wygląd - to brudne ulice, ponure kamienice, ciemne ciasne mieszkania, brudne cuchnące podwórka, domy publiczne. Miasto przypomina piekło, wpływa na losy i kształtuje postawy bohaterów.
„Zbrodnia i kara” pokazuje przewinienia bohaterów oraz odpowiednie do nich kary. Dostojewski podkreśla, że kara jest nieodłącznym następstwem przewinienia, ale też szansą na odkupienie. Zbrodnia i kara to studium psychologiczne zbrodni i zbrodniarza. Poznajemy otoczenie, które deprawuje człowieka. Głównym bohaterem jest Rodion Raskolnikow, w którym miasto budzi odrazę i chęć zmiany świata. Stąd w jego umyśle narodziła się teoria o ludziach niezwykłych, mających prawo do wzniesienia się ponad zasady moralne. Raskolnikow dokonał podwójnego morderstwa, po których nie potrafił zachować się racjonalnie. Wyrzuty sumienia sprowadziły na niego chorobę. Pod wpływem Soni przyznaje się do winy, a w czasie katorgi - dzięki poniesionej karze i miłości Soni - odrodził się moralnie.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Zbrodnię i karę F. Dostojewskiego: zbrodnia i zbrodniarze, moralność, miłość, miasto, szaleństwo, alkoholizm, wina i kara, granice wolności, wiara.
Wesele jest przykładem dramatu symbolicznego. Dramat wprowadza zjawy i symbole jako nośniki wielu znaczeń. Widma, pojawiające się na weselu i rozmawiające z wybranymi osobami, pogłębiają ich portrety psychologiczne. Wyspiański przedstawił obraz chłopów i inteligencji. Pokazuje chłopów jako niewykształconych, ale ciekawych świata, silnych i zarazem niebezpiecznych. Mają oni krytyczny, zdystansowany stosunek do inteligencji. Inteligenci nie rozumieją chłopów i ich życia. Cechuje ich poczucie wyższości, ale nie nadają się na przywódców narodu, ponieważ brak im woli działania. Zjawy i symbole pojawiające się w Weselu w sposób obrazowy przekazują określone idee. Wyspiański w rozprawił się z polskimi mitami narodowymi: z mitem społecznym, mitem chłopa Piasta, mitem arkadyjskiej wsi, mitem etosu inteligenta.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Wesele S. Wyspiańskiego: ocena narodu polskiego, niepodległość, ojczyzna, powstanie, rozliczenie z mitami narodowymi, konflikty społeczne, tradycja romantyczna, taniec, artysta, sen, synkretyzm sztuk.
Przedwiośnie jest powieścią polityczną. Akcja rozgrywa się około 1920 roku w Baku, w Warszawie i w Nawłoci. Wspomniane są także wydarzenia z 1831 r. (pamiętnik Kaliksta Baryki) oraz z 1914 r. (wybuch I wojny światowej). Żeromski snuł rozważania nad drogami rozwoju kraju i przedstawił je w formie powieści. Utwór ma charakter polemiczny i krytyczny wobec rzeczywistości. Akcja jest schematyczna i ma umożliwić prezentację koncepcji politycznych. Cezary Baryka jest bohateremdojrzewającym, czyli musi się określić wobec prezentowanych poglądów.
Żeromski przedstawia obraz kraju u progu niepodległości. Ówczesna Polska to kraj nierówności społecznych. Ziemiaństwo w Nawłoci wiedzie próżniacze życie, chłopi w Chłodku żyją w nędzy, ciężkie jest życie robotników w Warszawie, bogate mieszczaństwo pławi się w przepychu. W tak trudnej rzeczywistości Polska przeżywała niejako „przedwiośnie” swojego istnienia. Stąd tytuł utworu, który sugeruje również początki dojrzewania głównego bohatera. Postaci wprowadzone są w taki sposób, by Cezary mógł określić w relacjach z nimi swój światopogląd, tożsamość narodową i młodzieńcze emocje. Żeromski przedstawia trzy koncepcji rozwoju Polski: mit szklanych domów, reformy i rewolucja. Są one skontrastowane z bezrefleksyjnym trzymaniem się przeszłości.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Przedwiośnie S. Żeromskiego: historia, rewolucja, polityka, dojrzewanie, młodość, miłość, matka, miasto, wybory życiowe, tułaczka, przemiana, szlachta ziemiańska, dworek, arkadia.
Dżuma to powieść parabola, którą można odczytywać na różne sposoby. Dosłownie treść dotyczy choroby. W szerszej interpretacji dżuma jest metaforą zła - to zło świata, wobec którego trzeba przyjąć jakąś postawę, ale też i zło w nas, z którym musimy sobie poradzić. Akcja utworu toczy się w algierskim mieście Oran. Dżuma ukazuje postawy moralne ludzi w sytuacji zagrożenia. Camus przedstawił różne reakcje na sytuację nagłą, nietypową, zakłócającą codzienność. Jedni reagowali apatią, poczuciem beznadziejności, inni zaczęli korzystać z życia. Historia księdza Paneloux pokazała, że niektórzy zmienili swoje poglądy na życie, jeszcze inni podjęli walkę (na przykład Rieux, Tarrou, Rambert).
Albert Camus analizuje motywację działań bohaterów aktywnych. O ich wartości moralnej decydowało to, czy przyłączyli się do walki z dżumą. Powieść związana jest z filozofią egzystencjalną, dlatego pokazuje świat jako miejsce absurdu. Ma charakter uniwersalny, przedstawione postawy są typowe i charakterystyczne dla każdego czasu i społeczności. W Dżumie Camus zawarł prawdy na temat ludzkich reakcji na zło - są one różne. W pierwszej chwili człowiek reaguje, cierpi fizycznie i moralnie, szuka rozwiązań, wyjścia dla siebie. Później następuje przyzwyczajenie, zmęczenie, osłabienie uczuć, a nawet próba przystosowania się. To sprawia, że zło nigdy nie zostanie zwalczone do końca.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Dżumę A. Camusa: sytuacje graniczne, walka ze złem, świętość, przyjaźń, epidemia i zaraza, absurd życia, kondycja człowieka, przemiana, literackie portrety lekarzy, choroba, cierpienie, śmieć, poświęcenie, miasto.
Tango to dramat awangardowy, łączący różne konwencje. Akcja rozgrywa się w połowie XX wieku w mieszkaniu rodziny inteligenckiej. Mrożek podkreśla cztery główne problemy współczesności: kryzys rodziny, wartości, inteligencji, sztuki. Brak zasad moralnych w rodzinie Artura wynika z braku wartości we współczesnym społeczeństwie. Przedstawiając rodzinę w Tangu Mrożek posłużył się parodią. Ciekawie pokazana jest stopniowo zmiana stosunków między inteligentem a prostakiem (rodzinąArtura a Edkiem). Jest to dramat groteskowy, który ukazuje świat na opak. Ma też cechy absurdu, w którym sytuacja realistyczna jest punktem wyjścia dla absurdalnych wydarzeń. Mrożek przeanalizował jak rodzi się totalitaryzm - zaczyna się od upadku tradycyjnych wartości, co powoduje chaos. Znikają ideały, zostaje pustka, którą trzeba wypełnić. Tęsknota za przywróceniem porządku rodzi myśl o silnej władzy. Okazuje się, że nawet ideologia nie jest wtedy potrzebna, wystarczy brutalna siła, dyktatura. Świat pozbawiony zasad nie może się przed nią obronić.
Motywy, z którymi możesz na maturze powiązać Tango Sławomira Mrożka: wolność, bunt, totalitaryzm, władza, tradycja, rodzina, rola inteligencji, sztuka i artysta, nowoczesność, taniec, dramat absurdu, deformacja świata, groteska.
