Nie-Boska komedia – najważniejsze informacje

Okoliczności powstania dramatu

Wybuch powstania listopadowego zastał Krasińskiego poza granicami kraju. Tylko wyraźny, kategoryczny zakaz ojca powstrzymał go przed powrotem i czynnym udziałem w powstaniu, tym bardziej jednak wstrząsnęło ono wyobraźnią poety. Oceniał je wprawdzie przez pryzmat ojcowskich poglądów i interpretacji, ale chęć wyrażenia swojego zdania na temat powstania była z dużym prawdopodobieństwem jedną z głównych przyczyn powstania „Nie-Boskiej komedii” i ujęcia tego pierwszy po Kongresie Wiedeński zrywu niepodległościowego Polaków w kategoriach rewolucji społecznej.

O czym jest Nie-Boska komedia

Dramat rozgrywa się na dwóch płaszczyznach, jako: 

• dramat rodzinny – w tym wątku znajdujemy nacisk wyeksponowane są motywy poezji i poety oraz problematyka moralna; 
• dramat o rewolucji – przedstawiający historię abstrakcyjnej walki klas, jako część Boskiego planu, którego celem ostatecznym jest powrót do stanu sprzed upadku człowieka (Krasiński był zwolennikiem prowidencjalizmu wedle którego historia toczy się wedle woli Opatrzności, kierującej losami ludzi i świata) 

Te dwie płaszczyzny: metafizyczna i historyczna przenikają się w ww. wątkach. 

Najważniejsze wydarzenia dramatu

Część pierwsza

Prezentacja postaci metafizycznych – zanim jeszcze poznajemy głównego bohatera, jesteśmy świadkami starcia złych i dobrych mocy o jego duszę: 

1. Najpierw Anioł Stróż, który posyła błogosławieństwo (jak się później dowiemy – głównemu bohaterowi); 
2. Potem przelatuje Chór Złych Duchów – ta grupa wypowiada z kolei przekleństwo – wysyła ku bohaterowi pokusę, piekielne zjawy, które będą usiłowały zwieść go z drogi cnoty. 

Głównego bohatera dramatu (Mąż, nazywany później również Hrabią Henrykiem) poznajemy w szczególnej chwili, w czasie ślubu z Marią 

Ślub z Marią – poczucie szczęścia i wzajemne obietnice;

Marzenia Męża – pragnienie poezji, poczucie pomyłki życiowej przy kochającej, ale zwykłej, ziemskiej żonie (jest to już skutek działania złych mocy); 

Fantastyczny lot Męża za „Dziewicą” – wysłana przez złe duchy „uwodzi” bohatera, który pędzi za nią wśród skał, widząc w niej uosobienie miłości i poezji; 
– ale w czasie podróży opada z niej fałszywa postać – pozostaje wizja trupa;
– wtedy Mąż pojmuje swój błąd i swoją klęskę;
– chór aniołów nakazuje mu wrócić do domu, gdzie odbyły się właśnie chrzciny jego syna.

Powrót Męża do domu – poszukuje on żony, pragnie pojednania; 
– lecz okazuje się, że obłąkaną Marię zabrano do szpitala wariatów; 
– mąż jedzie tam natychmiast, ale to spotkanie napawa go grozą – Maria twierdzi w obłędzie, że jest poetą, przedstawia na przykład poetycką wizję upadku świata, ujawnia także, że ich syn – Orcio też będzie poetą, po czym umiera, zostawiając przerażonego Henryka w rozpaczy;

Część druga

Hrabia Henryk sam wychowuje syna, ale spełniają się najgorsze przepowiednie.

Widzimy ich obu 10 lat po śmierci Marii.

Syn Orcio przepełniony jest poezją, w dodatku traci wzrok.

Nieszczęśliwy ojciec staje się obojętny wobec różnych koncepcji filozoficznych.

Ma jeszcze ważną misję do spełnienia – walkę w dobie rewolucji, buntu mas przeciw arystokracji, której szlachetnym przywódcą zostanie.

Część trzecia

Stronami sporu, przeciwnikami są: 

• Arystokraci – skupieni w okopach Św. Trójcy – dowodzi nimi Hrabia Henryk 
• Rewolucjoniści – ich przywódcą jest Pankracy 

Rewolucja rozpoczęła się i kroczy od zwycięstwa do zwycięstwa, lecz na drodze do pełnego triumfu jej przywódcy Pankracego stoi wciąż niepokonany Hrabia Henryk.

Część czwarta 

Arystokraci bronią się w katedrze św. Trójcy.

Dramat rodzinny w Nie-Boskiej komedii

„Ze wszystkich błazenad najpoważniejszą jest małżeństwo” – taki cytat (z Wesela Figara miał poprzedzać Część I) 

W życie rodzinne Hrabiego Henryka wkradła się poezja i ona jest tu pierwszoplanowym zagadnieniem.

• Poezja rozbiła związek Mąż – Maria.
• Występuje typowy romansowy trójkąt: Mąż – Żona – „Kochanka – Dziewica”.

„Dziewica” może mieć kilka znaczeń:

• może być uosobieniem romantycznej miłości, której nie zaspokaja prozaiczna żona,
• Może być uosobieniem poezji – sfery wynoszącej człowieka ponad zwykłość i codzienności życia.

Jako ta trzecia siła wkraczając pomiędzy dwoje ludzi, rozbija ich związek. Skutki są tak fatalne i nie można naprawić ich przy największej woli.

Zwraca tu uwagę wymiar moralny wątku, który rozważa typowo ludzkie przygody, jak wielka miłość, ślub, proza życia, pragnienie ucieczki, zdrada, zazdrość.

Z pewnością anioł, dobro, a tym samym pochwała – stoją po stronie rodziny i małżeństwa i reprezentują dobro, a Dziewica – reprezentuje zło i fałsz.

Czym jest poezja w świetle Nie-Boskiej komedii? 

Krasiński sportretował w niej pełnego dylematów, wątpliwości i rozterek poetę-romantyka. Poetą jest nie tylko Mąż/Hrabia Henryk, jest nim również mały Orcio. Poetką – w stanie obłąkania i w chwili śmierci – jest również Maria.

Troje poetów

Dla Poety – Henryka

• poezja jest piętnem i przekleństwem,
• ginie on z okrzykiem „Poezjo, bądź przeklęta”.

Henryk – Poeta, czuł się obco w zwykłym świecie. Rzucając się w szalony pęd, dał się ponieść zwodniczej pasji, której uosobieniem była Dziewica, czym spowodował ciąg tragicznych wypadków, a w konsekwencji: 

• obłęd i chorobę Marii, 
• chorobę Orcia.

Dla Poetki – Marii

• poezja jest czymś upragnionym,
• jest wartością uwznioślającą człowieka, 
• Maria pragnęła jej dla siebie i dla syna. 

W przypadku Orcia

• poezja stała się treścią życia, oddzielnym światem, w którym żyje niewidomy chłopiec.

Dwie koncepcje poezji

• Ta, która owładnęła Henrykiem – to poezja fałszywa, On sam jest poetą przeklętym.
• Poezja Orcia i Marii jest prawdziwa – oni są poetami błogosławionymi.

Dlaczego właśnie tak? 

Przyjmując, że poezja jest wielkim dobrem, że wynosi poetę ponad zwykłych ludzi, że jest sposobem na poznanie prawdy, to życie poety i jego czyny nie mogą stać w sprzeczności z tymi ideałami.

Hrabia Henryk zgrzeszył pychą, egoizmem, użył poezji jako źródła rozkoszy – i ta wypaczona, fałszywa poezja stała się jego przekleństwem. 

Poezja jest darem Boga – ktoś, kto go otrzymał, szczególnie powinien uważać na kuszenie i podszepty szatana, a głoszoną ideę winien poświadczać swoim życiem; 

• Trudno o ideał człowieka godny nazwy poety; 
• Poezja to rodzaj niewinności i „szaleństwa” wymykającego się zwykłości i codzienności;
• w utworze Krasińskiego to dziecko i obłąkana kobieta mają atrybuty poetów błogosławionych (ponoć tylko dzieci i obłąkani są niewinni i mówią prawdę). 

Dwie koncepcje poezji w romantycznym ujęciu Krasińskiego, to jakby dwie strony tego samego medalu: poezji wszechwładnej, siły nadprzyrodzonej – stwarzającej lub niszczącej. 

Autor uzupełnia jednak tę wizję o wymiar moralny – rozlicza poetę z jego zwykłych, ludzkich czynów.