Pytanie jawne 68: Znaczenie propagandy w państwie totalitarnym.

Pytanie jawne 68. Znaczenie propagandy w państwie totalitarnym. Omów zagadnienie na podstawie utworu Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst. 

Wstęp i teza

Propaganda w państwie totalitarnym odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu kontroli nad społeczeństwem i wzmocnieniu władzy reżimu. Jest narzędziem manipulacji, dezinformacji i indoktrynacji obywateli.

Rozwinięcie w odniesieniu do wskazanej w temacie lektury obowiązkowej

W świecie, stworzonym przez Orwella w utworze Rok 1984, Partia wykorzystuje propagandę do kreowania rzeczywistości zgodnej z jej ideologią i do tłumienia wszelkich przejawów oporu oraz niezależnego myślenia. Ustrój Oceanii opiera się na powszechnym, gigantycznym kłamstwie, w które wszyscy (z nielicznymi wyjątkami) pokornie wierzą, dzięki wytworzonej zdolności „dwójmyślenia”. Dwójmyślenie to prawdziwe arcydzieło propagandy. Jest to sztuka godzenia sprzeczności, wynikających z konfrontacji zdrowego rozsądku i trzeźwego oglądu rzeczywistości, z przekazem serwowanym przez aparat państwowej propagandy. 

Dwójmyślenie jest wytworem nowomowy, kolejnego narzędzia Partyjnej propagandy, które oficjalnie miało służyć ekonomizacji wypowiedzi. Partia stale pracowała nad językiem, usuwając „niepotrzebne”, szkodliwe słowa, które na przykład mogły być użyte do wzniecania buntu czy niepokojów społecznych. Prawdziwym celem powstania nowomowy była ideologizacja przekazu zgodnie z wytycznymi Partii i państwa, a przekaz ten był skutecznie przesyłany do obywateli za pomocą wszechobecnych teleekranów. Te urządzenia są w domach, w biurach w fabrykach i na ulicach i nie da się ich wyłączyć.

Ogromnie istotną rolę w partyjnej propagandzie odgrywają cztery główne hasła propagandowe Oceanii. Naczelną dewizą partii było zgodne z zasadą dwumyślenia hasło „Wojna to pokój”. Partia wychodziła z założenia, że tylko nieustannie prowadzona wojna jest gwarancją stabilności wewnętrznej państwa. Społeczeństwo łatwo mobilizować do walki z zagrożeniem. A jeśli wroga nie ma, to Partia go wymyśli. Partia zrobi wszystko, aby uczynić obywateli wolnymi i szczęśliwymi. Wystarczy poddać się nakazom i wskazówkom sączonym z teleekranów. „Wolność to niewola” a „Ignorancja to siła” – jak głoszą kolejne hasła propagandowe. Partia przekonuje, że dokonywanie samodzielnych wyborów jest trudne. Mogą pojawić się jakieś niepotrzebne wątpliwości, trudne pytania, więc im mniej obywatel wie, tym mniej ma dylematów i staje się szczęśliwszy. 

Gdyby ktoś jednak chciał dociekać, stawiać pytania, kwestionować przewodnią rolę Partii, musiał pamiętać, że „Wielki Brat patrzy”. To hasło z propagandowych plakatów, przypominało o permanentnej inwigilacji społeczeństwa i było ostrzeżeniem przed próbami samodzielnego myślenia i działania. Partia dbała o to, aby takie próby nie zostały przeoczone i spotkały się z bezwzględną reakcją aparatu represji. Wszechobecna propaganda Oceanii była tworzywem w pełni podporządkowanego i lojalnego wobec reżimu społeczeństwa.

Kontekst literacki nawiązujący do tematu

Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ukazuje brutalność i perfidię sowieckiego systemu totalitarnego w obozie pracy. W realiach Związku Sowieckiego do łagru można było trafić za cokolwiek. Osadzano tam i pospolitych kryminalistów, i więźniów politycznych, i mieszkańców różnych narodowości, zamieszkujących wieki obszar totalitarnego państwa. Autor, który sam był więziony w sowieckim łagrze w Jercewie, wspomina przymusową pracę ponad siły, głód, choroby i bezwzględny system represji, które składały się na nieludzką, obozową codzienność. Jednak fizyczne niszczenie osadzonych miało być jedynie narzędziem do wymuszenia posłuszeństwa i karności. 

Według z pokrętnej komunistycznej logiki i zgodnie z oficjalną linią propagandy, katorżnicza praca w łagrach miała pełnić funkcję resocjalizacyjną. Po odbyciu kary, na łono społeczeństwa miał wrócić świadomy wielkości komunizmu obywatel. Tak pewnie miało być w przypadku Kostylewa, jednego z drugoplanowych bohaterów powieści Herlinga-Grudzińskiego. Jego ojciec był zagorzałym komunistą, a on sam z dzieciństwa wyniósł szczere uwielbienie dla komunizmu i Związku Sowieckiego. Wiernie służył partii i marzył o ogólnoświatowej rewolucji komunistycznej. W tym celu uczył się języka francuskiego i zaczął czytać francuską literaturę. Świat widziany oczami zachodnich pisarzy drastycznie różnił się od tego, który kreowała sowiecka propaganda. Na swoje nieszczęście Kostylew zaczął o tym głośno mówić, więc wkrótce jako „wróg ludu” i „agent imperialistów” trafił do łagru. 

Podsumowanie

Podsumowując, propaganda w państwie totalitarnym jest głównym narzędziem manipulacji i kontroli społeczeństwa. Jej celem jest wytwarzanie fałszywego obrazu rzeczywistości w celu utrzymani władzy i posłuszeństwa w społeczeństwie. 

Przykładowe inne konteksty

1. George Orwell Folwark Zwierzęcy – to znakomity przykład wykorzystania propagandy do manipulacji społeczeństwem, w celu utrzymania władzy. Po obaleniu władzy ludzi, rządząca grupa świń dąży do wzmocnienia swojej pozycji kosztem praw innych zwierząt. Swoje prawdziwe zamiary maskują propagandowymi działaniami, hasłami równości, sprawiedliwości i paradami wojskowymi, które mają odwrócić uwagę mieszkańców od zmierzającej w stronę totalitaryzmu władzy.
2. Aleksander Kamiński Kamienie na Szaniec – opisując akcje dywersyjne polskiego podziemia, w których uczestniczyli Alek, Zośka i Rudy, autor wskazywał na intensywne działania niemieckiej propagandy. Jej głównym zadaniem było zniechęcić Polaków do jakiejkolwiek formy oporu. Służyły temu zarówno akty terroru wobec ludności polskiej, nagłaśniane potem przez okupanta, jak i wychwalanie niezwyciężonych sił zbrojnych III Rzeszy Niemieckiej.
3. Stefan Żeromski Syzyfowe prace – Rosja carska nie była wprawdzie państwem totalitarnym, ale propaganda stosowana przy okazji działań rusyfikacyjnych polskiej młodzieży niczym nie odbiegały od tych, które po II wojnie światowej stosowała Rosja Sowiecka, próbując zohydzić Polakom bohaterów Polskiego Państwa Podziemnego. Żeromski opisuje, jak rusyfikacja miała pozbawić polską młodzież jej tożsamości narodowej, a propaganda miała wspierać ten proces przez podkreślanie zalet i wielkości carskiej Rosji, promowanie rosyjskiej kultury i religii prawosławnej.