Pytanie jawne: Prawa boskie a prawa ludzkie. Omów zagadnienie na podstawie Antygony Sofoklesa.

Wstęp i teza

Normy moralne określają granice dobra i zła. Źródłem jednych jest natura lub wola boska, źródłem drugich wola ludzi, a ściślej mówiąc tych, którzy rządzą ludźmi i stanowią prawo. W przypadku konfliktu tych dwóch rodzajów norm, człowiek staje przed niełatwym wyborem. Cokolwiek zrobi, narazi się na konsekwencje związane z naruszeniem praw boskich lub ludzkich.

Rozwinięcie w odniesieniu do wskazanej w temacie lektury obowiązkowej

W tragedii „Antygona” Sofoklesa przedstawiona jest kolizja norm boskich, które nakazują pochowanie zmarłego, z prawem ludzkim, które zabrania tego w przypadku osób uznanych za zdrajcę. Tytułowa bohaterka postępuje zgodnie z zasadami moralnymi, wynikającymi z praw boskich oraz tradycji. Uznała, że obowiązek pochowania jej brata Polinejkesa jest konieczny, niezależnie od panujących okoliczności. Antygona wierzy, że prawa boskie mają pierwszeństwo przed ludzkimi. Pochowanie brata to dla niej akt siostrzanej miłości oraz obowiązek wobec bogów, co uzasadnia jej działania i nadaje im sens, mimo zagrożenia śmiercią. 

Kreon, władca Teb, uważa, że uczucia czy więzy rodzinne nie są usprawiedliwieniem dla łamania królewskich rozkazów i porządku publicznego. Zakazuje pochówku Polinejkesa, by przykładnie ukarać go za zdradę i odstraszyć innych potencjalnych zdrajców. Wierzy, że tylko bezwzględne egzekwowanie surowego prawa zapewni państwu stabilność i bezpieczeństwo. 

Obie strony sporu przedstawiają swoje argumenty, jednak ich nieustępliwość oraz brak gotowości do kompromisu prowadzą do tragicznych konsekwencji. Wierna swoim przekonaniom Antygona oddaje życie za to, co uznaje za słuszne. Z rozkazu Kreona zostaje zamurowana w grocie, gdzie popełnia samobójstwo. Przekonany o słuszności swoich racji Kreon zwycięża jako władca i ponosi klęskę jako ojciec i mąż. Jego syn Hajmon i żona Eurydyka, odbierają sobie życie z powodu rodzinnej tragedii. Antygona i Kreon stanęli przed tragicznym wyborem, który przyniósł cierpienie im obojgu.

Kontekst literacki nawiązujący do tematu

W powieści „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego relacja między prawami boskimi a ludzkimi odgrywa kluczową rolę w analizie postępowania Raskolnikowa. Bohater formułuje własną teorię, dotyczącą funkcjonowania świata. Jako ateista odrzucił nadrzędność prawa boskiego i wynikające z niego prawo do życia, przysługujące każdemu człowiekowi. Kierując się własnym rozumieniem sprawiedliwości oraz koncepcją podziału ludzi na „zwykłych” i „nadzwyczajnych”, dopuścił się zbrodni zabijając lichwiarkę i przy okazji jej siostrę. Nie zważając na oczywistą sprzeczność swojego czynu z powszechnie przyjętymi normami moralnymi i przepisami prawa, próbował usprawiedliwiać go korzyścią dla społeczności, siebie samego zaliczając do kategorii tych nadzwyczajnych ludzi, którym wolno – w uzasadnionych przypadkach – przekraczać normy moralne. Raskolnikow nie udźwignął jednak ciężaru swojego postępku, nie poradził sobie z następstwami zbrodni. Dopadły go zarówno konsekwencje wynikające z naruszenia praw boskich jak i ludzkich. 

Podsumowanie

Podsumowując, konflikt racji moralnych jest złożonym i uniwersalnym zjawiskiem. Wiąże się zawsze z wyborem, który nie jest ani łatwy, ani oczywisty i pociąga za sobą poważne konsekwencje – od fizycznego bólu, przez cierpienie duchowe aż po śmierć.

Przykładowe inne konteksty

1. Mit o Prometeuszu – tytan, który stworzył człowieka stanął przed wyborem pomiędzy lojalnością wobec bogów a udzieleniem pomocy słabszym istotom w ich walce o przetrwanie.
2. Pieśń o Rolandzie – według średniowiecznego sposobu postrzegania świata, prawa ludzkie wynikają z boskich i są ze sobą ściśle związane — Roland kieruje się jednocześnie religią i patriotyzmem, służąc królowi, który jest władcą z bożej łaski, służy jednocześnie Bogu, a jego śmierć wpisuje się w boski plan.
3. William Szekspir Makbet – ambicja i żądza władzy wypierają moralność i porządek. Przejmując władzę przez zabójstwo króla Dunkana i kolejne zbrodnie, Makbet łamie  boskie prawo, co wywołuje chaos i w końcu doprowadza do jego upadku.