Pytanie jawne: Postawy odwagi i tchórzostwa. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Potopu Henryka Sienkiewicza.

Wstęp i teza

Odwaga i tchórzostwo to dwie przeciwstawne sobie postawy w sytuacjach wymagających podejmowania trudnych decyzji. Trzeba jednak pamiętać, że dopiero w obliczu zagrożenia lub trudnego wyzwania następuje weryfikacja postawy, czy człowiek wykaże się odwagą czy stchórzy i nie da się o tym z góry przesądzić. 

Rozwinięcie w odniesieniu do wskazanej w temacie lektury obowiązkowej

Potop – powieść Sienkiewicza, pisana ku pokrzepieniu serc Polaków pod zaborami – pełna jest postaci odważnych, ale nie brakuje tam i postaw tchórzliwych. 

Wielokrotnie ogromną odwagą wykazywał się główny bohater Potopu, Andrzej Kmicic. Chorąży orszański to typowy przedstawiciel XVII-wiecznej szlachty. Porywczy i gwałtowny, ale dzielny i sprawdzony w boju żołnierz, często wpadał w tarapaty. W ten właśnie sposób trafił pod skrzydła księcia Janusza Radziwiłła i związał się z nim składając przysięgę wierności, nie znając prawdziwych zamiarów magnata. Okrzyknięty zdrajcą przez innych dowódców i przez ukochaną Oleńkę, Kmicic postanawia odkupić swoje winy. Przybiera nazwisko Babinicz i rusza na południe, aby dotrzeć do przebywającego na Śląsku króla Jana Kazimierza. Długo by trzeba wyliczać wszystkie dokonania Kmicica-Babinicza, które są przykładem jego odwagi. W trakcie obrony Jasnej Góry zdecydował się na misję wysadzenia oblężniczego działa, sprowadzonego przez Szwedów, co zresztą niemal przypłacił życiem. Towarzysząc królowi Janowi Kazimierzowi, wracającemu do Polski, Kmicic wespół z Kiemliczami, tylko we trzech uderzyli na szwedzki oddział w górskim wąwozie, ratując króla od pewnej zguby. Ostatecznie odwaga, gotowość do poświęceń i liczne dokonania w walce, potwierdzone uznaniem z rąk samego króla pozwalają Kmicicowi zatrzeć grzechy z przeszłości i odzyskać serce Oleńki.

Prawdziwymi reprezentantami tchórzostwa i zaprzaństwa uczynił Sienkiewicz przedstawicieli największych polskich rodów, którzy zamiast wziąć współodpowiedzialność za losy zagrożonego najazdem kraju, w trosce o własne dobra i korzyści, paktowali i układali się ze Szwedami. Głównym powieściowym reprezentantem tej postawy uczynił Sienkiewicz księcia Janusza Radziwiłła. Żałosny koniec, jaki przewidział dla niego autor, miał być zapewne przestrogą, dla XIX-wiecznych polskich elit, przed przyjmowaniem podobnych postaw.

Kontekst kulturowy – film

Film Lista Schindlera w reż. Stevena Spielberga prezentuje różne postawy odwagi i tchórzostwa w obliczu okupacji i ludzkiego cierpienia. Niemiecki przedsiębiorca Oskar Schindler, oportunista, utracjusz przyjeżdża do okupowanej Polski, aby się dorobić. Przejmuje za bezcen polską fabrykę, gdzie następnie zmusza Żydów do niewolniczej pracy. Z czasem dociera do niego, w czym uczestniczy i co czeka jego żydowskich pracowników, jeśli trafią do niemieckich obozów zagłady. Schindler podejmuje ryzyko i dzięki rozległym kontaktom i znajomościom w kręgach wojskowych i przemysłowych, ratuje ponad tysiąc ludzkich istnień. Postawa Schindlera jest przykładem na to, że odwaga to nie tylko walka zbrojna, ale umiejętność zachowania się godnie, przyzwoicie i stanięcie po stronie słabszych wbrew opresyjnemu systemowi. W opozycji do postawy Schindlera stoi wielu niemieckich oficerów, którzy – kierując się tchórzostwem, ślepym posłuszeństwem i nazistowską ideologią – realizują zbrodnicze plany zagłady.

Podsumowanie

Podsumowując, nikt nie jest w stanie przewidzieć reakcji człowieka w obliczu prawdziwego zagrożenia. Tchórzostwo ma swoje źródło w negatywnych emocjach i niskich pobudkach a prawdziwa odwaga może ujawnić się nie tylko w wielkich czynach, ale i w małych gestach.

Przykładowe inne konteksty

1. Homer Iliada – w powszechnej opinii Achilles uchodzi za nieustraszonego wojownika, ale to Hektor stał się symbolem prawdziwej odwagi. Jego postawa pokazuje, że prawdziwe męstwo polega na pokonaniu lęku.
2. Sofokles Antygona – tytułowa bohaterka sprzeciwia się nakazom władcy, które stoją w sprzeczności z prawami boskimi. Jej odwaga polega nie tylko na samym akcie sprzeciwu, ale i na świadomym zaakceptowaniu konsekwencji wyboru, którego dokonała..
3. Pieśń o Rolandzie – tytułowy bohater wykazuje się heroiczną odwagą, oddając życie za wiarę, króla i ojczyznę w walce z przeważającymi siłami wroga.