Omówienie epoki: Młoda Polska

Nazwa i ramy czasowe epoki

Nowy prąd w literaturze i sztuce zaistniał pod wieloma nazwami. Najpopularniejszym terminem, jakim określano ten okres jest Młoda Polska. Użył jej pierwszy Artur Górski, który w 1898 r. wydał cykl artykułów, w których przemawiał w imieniu młodego pokolenia pisarzy. Zarówno w Polsce, jak i w całej Europie, funkcjonowały jeszcze inne nazwy epoki, zgodne z charakterystycznymi i najważniejszymi tendencjami epoki: Dekadentyzm, Neoromantyzm, Modernizm, Symbolizm, Fin de siecle. To okres obejmujący schyłek XIX i początek XX wieku. 

Daty graniczne i periodyzacja w Polsce

Za początek Młodej Polski umownie uznajemy rok 1890 (to w okolicach ego roku debiutuje młode pokolenie poetów), koniec epoki to rok 1918 (odzyskanie niepodległości). 

Filozofia epoki 

Filozofię epoki zdominowały trzy koncepcje filozoficzne, które – jak się później okazało – miały ogromny wpływ na sposób myślenia ludzi, na rozwój literatury, sztuki i historii. 

Schopenhaueryzm 

Twórcą tej koncepcji jest Artur Schopenhauer. To filozofia skrajnie pesymistyczna. Schopenhauer twierdził, że życie jest „pasmem cierpień”. Wg filozofa człowiek pragnie szczęścia, dąży do niego, ale nigdy go nie osiąga. Istotą ludzkiego życia jest bezrozumny popęd życia, bez celu, który nigdy nie będzie zaspokojony. Dlatego Schopenhauer radzi, by wyzbyć się pożądań, namiętności i potrzeb i wejść w stan nirwany (niebyt), która daje uczucie spokoju i pozwala uciec od pragnień i pożądań. 

Nietzscheanizm

Twórcą tej koncepcji jest Friedrich Nietzsche. Filozof pogardzał wizją człowieka jako jednostki słabej i pesymistycznej. Głosił kult życia, siły, woli i mocy człowieka, energię i indywidualizm. Zdefiniował koncepcję nadczłowieka – czyli jednostki silnej, powołanej do rządzenia, która będzie tworzyć „państwo nadludzi”. (ta koncepcja została później wykorzystana przez Hitlera dla zupełnie innej ideologii). 

Bergsonizm 

Twórcą tej koncepcji jest Henri Bergson. Jest to filozofia życia, wolności i intuicji; świat jest dynamiczny, a człowiek aktywny. Bergson głosił: 

• Intuicjonizm – w myśl jego nie można poznać świata ani przez doświadczenie, ani przez racjonalne myślenie, ale jedynie za pomoc ą intuicji. 
• Koncepcję elane vi tale – czyli energia wewnętrzna, siły wewnętrzne, które tkwią w człowieku i z których wynika ciągły rozwój człowieka. 

Hasła i pojęcia charakterystyczne epoki

W Młodej Polsce pojawiło się wiele nurtów i kierunków światopoglądowych i literackich. Te najbardziej oddziałujące na literaturę to: 

Dekadentyzm – wyraża nastroje smutku, przygnębienia, zniechęcenia, bierności. Postawa dekadencka charakteryzuje się przekonaniem o bezsensie działania, dominuje przeczucie zbliżającej się katastrofy. 

Symbolizm – wyrażanie treści poprzez symbol, za jego pomocą próbowano opisać to, czego nie można wyrazić naturalnymi środkami, np. stany, nastroje, emocje, zjawiska. Symbolizm posługuje się wieloznacznymi obrazami, tworzy nastrój. 

Impresjonizm – ma zrobić wrażenie, skupia się na uchwyceniu ulotności chwili, momentu; świat przedstawiony podporządkowany jest podmiotowi lirycznemu i nastrojowości. 

Ekspresjonizm – stawiał za cel ukazanie obrazu wewnętrznego świata człowieka; koncentrował się na wyrażaniu emocji, namiętności, przeżyć. 

Katastrofizm – przekonanie o nieuchronnym upadku świata, cywilizacji; wizja zagłady świata i człowieka, zagłada wartości. 

Naturalizm – ukazanie rzeczywistości w sposób skrajnie realistyczny, autentyczny; uwypukla ciemne strony rzeczywistości, walkę o byt, brutalność świata. 

Realizm – przedstawienie świata, rzeczywistości w sposób prawdopodobny, możliwie najbardziej zbliżony do rzeczywistości. 

Secesja – nurt w sztuce powstały w Niemczech, u jego podstaw legło przekonanie, że wszystko może być dziełem sztuki. Wyznacznikiem kierunku była falista, asymetryczna linia; 

„sztuka dla sztuki” – przekonanie pisarzy, że żadna sztuka, w tym literatura, nie może pełnić żadnych funkcji służebnych, powinna być sztuką samą w sobie, wartością samą w sobie, powinna być oryginalna i wymyślna, pełna symboli, które odczyta bez trudu inteligentny człowiek. Sztuka na usługach społeczeństwa i łatwo czytelna, taka, która uczy, bawi i wychowuje stanowi „biblię pauperum” (biblię dla ubogich). 

Bohaterowie literatury młodopolskiej 

Ironista

Człowiek patrzący na życie z trzeźwym dystansem, kpiący ze zbyt wzniosłych ideałów, nienawidzący dwulicowości, hipokryzji, walczący z absurdami tego świata. 

Boży prostaczek

Człowiek pokornie poddający się woli Bożej, godzący się z tym, co przyniesie los, obojętny wobec pokus takich jak: sławy, bogactwa, władzy. Bliski ludziom i przyrodzie, jak św. Franciszek z Asyżu. 

Społecznik

Gotowy poświęcić się dla innych, altruista, ideowiec walczący z wyzyskiem i niesprawiedliwością. Swoją pracę traktuje jako misję. 

Chłop-gospodarz

Świadomy swego znaczenia, pewny siebie, zuchwały i porywczy, przywiązany do ziemi, która jest wyznacznikiem jego pozycji we wsi. 

Femme fatale

Obraz kobiety jako istoty, która nie potrafi opanować swych instynktów, przede wszystkim seksualnego pożądania, jest zagrożeniem dla mężczyzny – odrywa go od tego co duchowe i prowadzi do zguby. 

Wzorce i antywzorce osobowe

Wzorzec: artysta – niepowtarzalna indywidualność, kapłan sztuki, natchniony, lekceważący problemy doczesnego życia, daleki od spraw społecznych. 

Antywzorzec: filister – mieszczuch, kołtun, hipokryta, nieczuły na piękno, uległy wobec konwenansów, nierozumiejący sztuki. 

Lektury 

Stanisław Wyspiański, Wesele