Symbol i alegoria na maturze z języka polskiego

Co łączy symbol i alegorię? 

1. Symbol i alegoria to środki stylistyczne. Łączy je tylko to, że nie są rozumiane dosłownie. 
2. To przedmioty, osoby czy wydarzenia, które mają kierować myśli odbiorcy ku innym, ukrytym treściom. 

A co je różni? 

1. Alegoria ma sens jednoznaczny, ustalony; tylko jedno znaczenie, które każdy rozumie.
2. Symbol cechuje wieloznaczność, czyli ma wiele znaczeń i każdy może rozumieć go inaczej. 

Alegoria – funkcja i cechy

Alegoria może być motywem, przedmiotem, postacią, które poza dosłownym znaczeniem mają także sens przenośny. 

• występuje w literaturze, sztuce, teatrze, filmie 
• stosujemy ją, aby wzmocnić znaczenie opisywanego zjawisk, rzeczy, sytuacji 
• ma jedno rozpoznawalne znaczenie, utrwalone w świadomości czytelników 
• alegorii nie pozwala na dowolną interpretację 

Alegoria wymaga od odbiorcy pewnej wiedzy o tradycjach kulturowych. 

Na przykład patrząc na szkielet z kosą, wiemy, że jest to obraz śmierci. 

Kobieta z zawiązanymi oczami i wagą w dłoni jest znakiem sprawiedliwości. 

Liczne alegorie zawierają bajki – występujące w nich zwierzęta pokazują pewne z góry określone ludzkie cechy:

• osioł – upór (uparty jak osioł), 
• wół czy pszczoła – pracowitość (haruje jak wół, pracowity jak pszczoła), 
• lis – przebiegłość (chytry, doświadczony, cwany jak lis), 
• sowa – mądrość (sowa – mądra głowa) 
• owieczka – niewinność, naiwność (baranki idące na rzeź). 

 Symbol – funkcja i cechy

• ma zasygnalizować odbiorcy znaczenia ukryte w utworze 
• odczytywany jest w kontekście treści całego dzieła i jest nieoczywisty, zagadkowy 
• może wyrażać głębsze treści 
• jest wieloznaczny, można mu przypisać wiele znaczeń, ale w każdym utworze występuje na ogół w jednym znaczeniu. 
• pozwala „wyrazić to, co niewyrażalne” – czyli pokazuje sensy, których nie da się opisać słowami 

Symbol nie tyle „ujawnia swoje znaczenie”, co „je sugeruje”. To odbiorca dopełnia je kontekstem historycznym, kulturowym i swoim doświadczeniem, przez co może być odczytywany na wiele różnych sposobów. Na przykład: 

Gołąb

Ptak w naturze dosyć agresywny, jest symbolem zdecydowanie innych wartości;

• dla wielu ludzi jest symbolem miłości i dobroci (człowiek o gołębim sercu), 
• po II WŚ (m.in. za sprawą Pablo Picasso) stał się symbolem pokoju, chętnie wykorzystywanym przez różne prokomunistyczne ruchy i organizacje „pokojowe”, 
• dla katolików gołąb to symbol Ducha Świętego

Spadająca gwiazda 

Od zarania ludzkości uważana jest za znak nadprzyrodzony, któremu przypisuje się jednak krańcowo odmienne znaczenia;

• może być zarówno znakiem nadziei jak i zwiastunem nieszczęścia. |

Wąż

Może symbolizować: 

• zło (kusiciel ze Starego Testamentu),
• krzywoprzysięstwo (wężowy język), 
• podstęp lub mądrość (symbolem medycyny jest wąż opleciony wokół laski Asklepiosa/Eskulapa). 

Symbole i alegorie można porównać do wyrazów w języku

Jeśli wyrazimy się używając powszechnie znanych słów, obecnych w języku od dawna — zrozumie na każdy lub prawie każdy. Jeśli tę samą treść przekażemy używając młodzieżowego slangu lub środowiskowej gwary – krąg rozumiejących nas odbiorców znacznie się zmniejszy. 

Jeśli odwołamy się do tradycyjnej alegorii, albo do utrwalonej w tradycji symboliki – większość, bez większego wysiłku powinna zrozumieć takie obrazowe przedstawienia. Jeśli jednak posłużymy się jakąś nietypową alegorią, lub symbolem, który dopiero co przyszedł nam do głowy – postawimy odbiorcę przed koniecznością rozwiązania zagadki, co mamy na myśli. 

Podsumowując 

Alegoria ma z góry ustalony sens w kulturze i w tradycji i w każdym utworze występować będzie w tym samym znaczeniu, zaś znaczenie symbolu może być różne, zależne od kontekstu, epoki, intencji i doświadczeń autora dzieła.