Funkcje języka sprawiają, że wiemy, co dana osoba chciała nam przekazać.
Każda wypowiedź (także analizowany tekst) służy porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną. Tak więc podstawową funkcją wypowiedzi pisanej lub mówionej jest funkcja komunikatywna. Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi.
Funkcja informatywna zawiera informacje o świecie, ludziach. Funkcję informatywną pełnią:
Cechą języka tej odmiany tekstów jest:
Funkcja ekspresywna (emotywna) – wyraża pewne uczucia, stany, emocje. Występuje ona w tekście, gdzie odbiorca skupia się na swoich doznaniach i emocjach.
Cechą języka tej odmiany tekstów jest:
Typowe teksty, pełniące funkcję ekspresywną, to utwory należące do liryki osobistej, a także recenzje czy listy. Funkcję ekspresywną odnajdziemy również w wypowiedziach potocznych (radość, podziw, oburzenie itd.) np. Ach, jak się cieszę! Do licha!
Funkcja impresywna (perswazyjna, nakłaniająca) – dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy:
Celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy przyjęcia jakiejś postawy. Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach np.: Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje; Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe.
Cechą języka tej odmiany tekstów są:
Ta funkcja języka łączy się z funkcją informatywną (nawet slogan reklamowy informuje).
Funkcja poetycka (estetyczna) – jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę. Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się tylko do poezji. Z funkcją tą spotykamy się w przemówieniach, prozie, w różnego typu żartach, przysłowiach itp. Przejawia się często w rozmowach potocznych, w korespondencji, w żargonach zawodowych, uczniowskich, środowiskowych.
Cechy języka tej odmiany tekstów:
Funkcja fatyczna – odnosi się do umiejętności utrzymania kontaktu pomiędzy rozmówcami. Czyli jej zadaniem jest przede wszystkim właściwe utrzymanie w relacji. To funkcja nawiązywania, podtrzymywania kontaktu lub sygnalizowania jego zakończenia:
Tego typu wyrażenia o niczym nie informują, ale komunikują, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć kontakt z rozmówcą.
Cechy języka tej odmiany tekstów:
Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale oddziaływanie na otaczający świat.
Funkcja magiczna i funkcja stanowiąca są do siebie podobne. Obie mają za zadanie kreowanie rzeczywistości.
funkcja stanowiąca – słowa zmieniają jakieś fakty w rzeczywistości, która nas otacza, wpływa na jej kształt (np. Zwalniam Pana z pracy)
funkcja magiczna - nadawca za pomocą swoich słów chce zmienić pewne fakty; wypowiedzi są formułowane z intencją wpływania na otaczający świat. Funkcja obecna w tekstach typu:
Funkcje językowe są ściśle związane z procesem porozumiewania się. Dzięki nim człowiek: komunikuje się z innymi ludźmi, informuje wyraża emocje, nakłania, rozkazuje, tworzy poezję, zmienia rzeczywistość.
Termin średniowiecze pochodzi od łacińskiego sformułowania medium aevum – wiek średni, a więc czas między ważnym dla humanistów antykiem i renesansem.
Początek epoki w Europie – 476r. n. e. (data umowna), w Polsce – 2 połowa X w. – 966r,. Koniec epoki w Europie – XIV /XV w., w Polsce – XV/XVI w.
Filozofia średniowieczna kontynuuje myśl grecką, dostosowaną oczywiście do wymagań ideowych chrześcijaństwa.
Kierunek filozoficzno-teologiczny nawiązujący do koncepcji św. Augustyna. U jego podłoża leżało przekonanie, że człowiek jest zawieszony między Niebem a Ziemią, rozdarty między dobrem i złem. Św. Augustyn twierdził, że celem życia człowieka jest poznanie Boga i swojej duszy. Człowiek może znaleźć prawdziwe szczęście jedynie w Bogu, od którego zależy ludzki los. To Bóg decyduje, komu będzie dane szczęście poznania duszy i Bożej koncepcji zbawienia świata. Miernikiem wielkości człowieka są jego wartości wewnętrzne.
Kierunek w filozofii stworzony przez Tomasza z Akwinu, który przystosował do potrzeb teologii chrześcijańskiej filozofię Arystotelesa. W 1879 r. uznany za oficjalną doktrynę Kościoła katolickiego. Św. Tomasz twierdził, że każdy człowiek znajduje się na ściśle określonym szczeblu drabiny bytów. Jeżeli właściwie pojmuje swe przeznaczenie, musi się starać wznieść wyżej, walcząc z pokusami upadku, który prowadzi do wynaturzenia jego istoty i powołania.
Program wiary radosnej, prostej, płynącej z wszechogarniającej miłości do świata i wszelkiego stworzenia, miłości poddanej ewangelicznym nakazom miłosierdzia, pokory, ubóstwa i braterstwa. Św. Franciszek z Asyżu zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa.
Podporządkowanie spraw ludzkich Bogu. W centrum zainteresowań, poszukiwań i działań stał Bóg i wszystko, co z nim związane.
W średniowiecznej Europie panowały wspólne, uniwersalne:
To najważniejszy nurt filozoficzny dojrzałego średniowiecza. Scholastyka – to szkoła myślenia oderwanego od rzeczywistości, niezwiązanego z doświadczeniem (metafizycznego) i powiązanego z teologią. Kładła nacisk na precyzyjne wywody myślowe (stąd dziś wiele pojęć z zakresu logiki). Jednym z przedstawicieli scholastyki był św. Anzelm, który dowodził, że Bóg istnieje, ponieważ pojęcie Boga jest większe od ludzkiej myśli (tzw. ontologiczny dowód na istnienie Boga).
W 1831 roku wybuchło powstanie listopadowe, które miało na celu uwolnienie narodu polskiego spod zaborów i zapewnienie mu istnienia niepodległego państwa.
W tym czasie Adam Mickiewicz przebywał poza granicami ziem polskich. Mimo, że po rozpoczęciu powstania zmierzał w kierunku Polski z zamiarem wzięcia udziału w Narodowym zrywie, nie zdążył na czas.
Dziady część III powstała w 1832 roku w Dreźnie, stąd nazwa Dziady drezdeńskie i uważana jest za utwór ekspiacyjny. Oznacza to, że zawiera przeprosiny i wyjaśnienie, dlaczego Mickiewicz nie wziął udziału w powstaniu listopadowym.
Kluczem do zrozumienia dramatu i jego idei jest postać Gustawa – Konrada, który jest symbolem przezwyciężenia marazmu i dramatu osobistego w imię sprawy nadrzędnej, jaką w tym przypadku jest wyzwolenie i wolność kraju.
Mickiewicz opisuje sytuację społeczno - polityczną na ziemiach polskich w czasach trwania akcji utworu. Władze sprawują wówczas: książę Konstanty i senator Nowosilcow, poddani cara Rosji Aleksandra. Naród polski jest prześladowany.
Akcja rozgrywa się w celi więziennej w wileńskim Klasztorze Bazylianów. Tu dokonuje się przemiana romantycznego kochanka Gustawa z IV części w Konrada - bojownika o wolność. Ta metamorfoza zostaje zapisana na ścianie: Gustaw umarł - narodził się Konrad.
Scena ta rozpoczyna utwór i wprowadza w atmosferę walki narodowej, oddaje też nastrój silnego napięcia uczuciowego.
Więźniowie spotykają się w celi Konrada w wigilię, opowiadają o strasznych warunkach, w jakich byli przetrzymywani. Scena ta zawiera również opowieść Jana Sobolewskiego, który widział, jak Polaków wieziono na Sybir.
Konrad po tych opowieściach jest pełen goryczy, buntu i nienawiści. Śpiewa bezbożną, szatańską, wampiryczną pieśń zemsty, wzywającą do picia krwi wrogów [„Zemsta, zemsta, zemsta na wroga / Z Bogiem i choćby mimo Boga]. Pieśni jego tchnie siłą rewolucyjnego gniewu, w ten sposób chce wzbudzić w innych żądzę zemsty. I jest to pierwszy przejaw buntu Konrada, który - wbrew etyce chrześcijańskiej - namawia rodaków do krwawej zemsty.
W monologu objawia się poczucie mocy twórczej Konrada i świadomość posłannictwa. Konrad wierzy w siłę swojego geniuszu i przedstawia współwięźniom swoją wizję, w której próbuje przejrzeć przyszłość i zobaczyć spełnienie narodowej zemsty.
W wyobraźni zamienia się w orła, wzlatuje ponad świat. Jednak widzeniu przyszłości staje na przeszkodzie kruk, który nie pozwala dojrzeć przyszłych losów świata. Czarne skrzydła kruka przesłaniają poecie – orłu przyszłość, którą pragnie przeniknąć. Dramatycznej walce orła z krukiem odpowiada tragiczna sytuacja improwizującego poety, któremu myśli plączą się nagle i mieszają. Takim symbolicznym akcentem kończy się pierwsza scena Dziadów.
Natchniony, owładnięty duchem tworzenia Konrad, kieruje gorące słowa ku Bogu. Nie są to słowa modlitwy, ale słowa poezji, nieuporządkowane, nie poddawane technicznej obróbce, płynące z potrzeby serca, z natchnienia, czyli improwizowane. Konrad domaga się od Boga władzy nad ludzkimi duszami. Jest przekonany, że może lepiej pokierować losami świata. Jest to pojedynek z Bogiem. Konrad zarzuca Stwórcy, że przedkłada mądrość nad miłość. Oskarża, szydzi, bluźni, jest pełen pychy, czuje się równy Bogu. To bunt prometejski - jak Prometeusz sprzeciwia się Bogu w imię dobra ludzkości. W szaleńczym uniesieniu, rozwścieczony brakiem odpowiedzi Boga, prawie nazywa go carem (słowo to dopowiada Diabeł). Konrad krańcowo wyczerpany mdleje, a spór o jego duszę prowadzą złe i dobre moce.
Ksiądz Piotr ratuje obolałą duszę Konrada, odprawia egzorcyzmy i wypędza siły nieczyste. Modli się za Konrada i poleca mu, by prosił Boga o wybaczenie. Archaniołowie sprawują sąd nad Konradem - zawinił, ale do grzechu pchnęła go miłość do ludzi, dlatego Bóg okaże mu litość.
Ewa modli się za ojczyznę, za więźniów na Litwie, a także za Konrada, którego poezję czytała. Ewa zasypia i ma widzenie: kwiatami przystroiła obraz Matki Boskiej, która ożywa, bierze wianek, daje go Jezusowi, a ten ofiarowuje Ewie kwiaty. Róża prosi, by Ewa wzięła ją na serce (to metafora odrodzenia duchowego Konrada - róża jest „ wyjęta z rodzinnej trawki”). Sen Ewy to symbol koniecznej ofiary.
Jest to mistyczne uniesienie, w efekcie którego ksiądz Piotr ujrzy dzieje Polski i jej przyszłości. Całość wizji jest romantyczną realizacją hasła mesjanizmu narodowego „Polska Chrystusem narodów”. W symbolicznym obrazie męczeństwa Polski zawarł Mickiewicz realistyczną ocenę sytuacji politycznej w Europie. Główną treścią widzenia księdza Piotra jest idea zmartwychwstania Polski. Polska - przyrównana do Chrystusa - dzięki męczeństwu, przez które przechodzi, staje się narodem wybranym. Przyniesie wolność nie tylko sobie, ale także innym narodom ujarzmionym (idea mesjanizmu). Proroczy obraz zmartwychwstania narodu zamyka wizja jego wskrzesiciela, nazwanego tajemniczo „czterdzieści i cztery”.
Mickiewicz przedstawia tu obraz polskiego społeczeństwa i jego skrajnie różne postawy względem zaborców. Salon warszawski wyraźnie został podzielony na dwie grupy osób. Przy stoliku w centrum salonu siedzi arystokratyczna elita, towarzyska śmietanka lojalna wobec caratu. Przy drzwiach stoją młodzi patrioci. Patrioci omawiają sytuację polityczną na Litwie i w Polsce – wywózki, przesłuchania, rozmawiają o tragicznej historii Cichowskiego. Elita przy stoliku narzeka na słabą jakość balu, żałując wyjazdu Nowosilcowa. Damy pogardzają polską literaturą zachwycając się francuską, natomiast patrioci uważają, że poezja powinna zajmować się historią i tragicznymi dziejami narodu. Scena ta pokazuje kontrast społeczeństwa, obrazowo podsumowuje tę ocenę wypowiedź Wysockiego „ Nasz naród jak lawa / Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi. / Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”.
Wierzch lawy to ci, którzy stoją na czele narodu, zaprzedali się zaborcy, nie interesują ich losy narodu. Głębia lawy to spiskujący i buntujący się młodzi, którzy są prawdziwą wartością - wewnętrzny płonący ogień.
Nawiązuje wyraźnie do Dziadów części II. Na cmentarzu widzimy Guślarza i Kobietę w żałobie. Widmo, wezwane na Dziady przez dawną kochankę, nie przychodzi. Obraz, który zamyka widowisko jest jednoznaczny: wozy z ludźmi jadą na północ. Na jednym z wozów, wiozących zesłańców, kobieta dostrzega znajomą sylwetkę, dawnego ukochanego. Zamiast jednej rany w sercu (jak Widma z II części Dziadów) jest cały zakrwawiony, ale najwięcej cierpień przysparza mu niewielkie piętno na czole. (to znak grzechu pychy - ślad walki z Bogiem). Jest to symbol jego miłości do ojczyzny i ofiarnej misji, jakiej się podjął. Czeka go los podobny do losu innych patriotów – spiskowców, wygnanie syberyjskie.
W dawniejszej literaturze:
Dzisiaj podziały te już nie obowiązują. Terminy antyk i starożytność są równoprawne i można je stosować wymiennie.
Starożytność to okres w historii od wynalezienia pisma do V w. n.e. kulturę europejską ukształtowały: Grecja, Rzym i chrześcijaństwo.
Przyjmuje się cztery wielkie okresy w dziejach kultur starożytnej Grecji i Rzymu:
Filozofia powstała w starożytnej Grecji (ok. VIII-VI w. p.n.e.) i stała się pierwszym znanym sposobem wyjaśniania świata i zjawisk przyrodniczych bez konieczności odwoływania się do mocy boskich. Filozofowie greccy odrzucili mitologiczną wizję świata i próbowali opisać rzeczywistość za pomocą rozumu.
Jeden z najwybitniejszych filozofów epoki, nauczyciel Platona. W jego rozumowaniu główną rolę odgrywała metoda heurezy – czyli stawianie pytań. Uznawał istnienie absolutnego dobra (którym wg niego była doskonałość osobista) i absolutnej prawdy, które można poznać za pomocą tzw. żywego dialogu. Interesowało go dobre i uczciwe życie, w ten sposób zapoczątkował etykę. Uważał, że to, co dobre, wyrasta z mądrości, zatem by być dobrym – trzeba być mądrym. Stworzył pojęcie cnoty, którą utożsamiał ze szczęściem, świadomością dobra i zła. Twierdził, że zachowywanie cnoty jest gwarancją doskonałości i moralnego postępowania.
Uczeń Sokratesa. Jest twórcą pierwszego systemu filozoficznego, tzw. idealizmu obiektywnego. Uważał, że byty rzeczywiste są jedynie odbiciem bytów idealnych. Twierdził, że rzeczywistość to świat pozorów, prawdziwy jest świat idealny, niedostępny zmysłom, którego należy mieć świadomość i do którego należy dążyć. Platon najwyższą wartość poznawczą przypisywał duszy, która wg niego obdarzona jest wrodzoną wiedzą o ideach.
Uważany za najwszechstronniejszego myśliciela i uczonego starożytności. Zajmował się niemal wszystkimi ówczesnymi dziedzinami wiedzy. W dziedzinie etyki wprowadził pojęcie ideału, do którego człowiek powinien dążyć. Za szczęście uważał czynienie dobra i życie w cnocie. Stworzył także etykę złotego środka – czyli poszukiwanie umiaru we wszystkim, co człowiek czyni, a także uważał, że szczęście polega na życiu rozumnym i dążeniu do doskonałości.
Doktryna filozoficzna, której twórcą jest Zenon z Kition. Jej zwolennicy propagowali życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności jako najwyższą cnotę i warunek szczęścia.
Doktryna filozoficzna stworzona przez Epikura z Samos, zgodnie z którą życie szczęśliwe jest tożsame z życiem moralnym. Za szczęście Epikurejczycy uznawali brak cierpień. W literaturze pod nazwą epikureizmu kryje się często dążenie do korzystania z uciech życia, ale z umiarem.
Dobre życie polega na doznawaniu przyjemności.
Podstawową przyjemnością jest radość życia, sam brak cierpienia.
Należy korzystać z każdej chwili – hasło Horacego „Carpe diem” – chwytaj dzień.
Nie należy bać się śmierci, bo „dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a gdy ona przychodzi, nie ma nas”.
Nurt filozoficzny, którego twórcą jest Arystyp z Cyreny. Nazwa pochodzi od greckiego słowa „hedone”, które znaczy rozkosz. Hedoniści uważali rozkosz cielesną za jedyny cel życia człowieka i naczelny motyw ludzkiego postępowania.
Prawdy obiektywne nie istnieją.
Nie wiemy, jaka jest naprawdę rzeczywistość (wszystko jest względne), więc powinniśmy się powstrzymać od wydawania o niej sądów.
Kwestionowanie (bojkot) wszelkich norm społecznych – nie ma społeczeństwa, są tylko indywidualne jednostki.
Dzieło obrazuje rzeczywistość, przedstawia prawdopodobnego bohatera, z którym odbiorca może się utożsamić.
Odpowiedniość formy i stylu (języka) dzieła do treści.
Odbiorca najczęściej znał treść dzieła, dzięki czemu mógł się skupić na przeżywaniu emocji lub czerpaniu rozrywki.
Przemyślana kompozycja utworu, np. podział na trzy części: wstęp, rozwinięcie i zakończenie (Arystoteles).
Przykład literacki – Homer „Iliada” (Achilles, Hektor)
Przykład literacki – mitologia (Prometeusz)
Przykład literacki – Sofokles „Król Edyp”, „Antygona”
Przykład literacki – Homer „Odyseja” (Odys)
J. Parandowski, Mitologia
Homer, Iliada (fragm..)
Sofokles, Antygona
