Dziady cz. II - Adam Mickiewicz

Bohaterowie

Guślarz – przewodniczy obrzędowi dziadów, zaklęciami przywołuje po kolei pokutujące duchy

Duchy pojawiąjące się w Dziadach cz. II to:

• Józio i Rózia – duchy lekkie wezwane po zapaleniu garści kądzieli. 
• Pasterka Zosia – duch pośredni wezwany po zapaleniu wianka. 
• Widmo złego pana – duch ciężki wezwany po zapaleniu wódki, upiór budzący przerażenie. 
• Kruk – dusza nieszczęśnika, który z głodu ukradł kilka jabłek z sadu złego pana. 
• Sowa – dusza kobiety, która w wigilijny wieczór z dzieckiem na ręku zamarzła. 

Fabuła - problematyka

Dziady – Obrzęd obchodzono nocą z 1 na 2 listopada w Zaduszki. Miał na celu pomoc duszom potępionym, które nie mogły zerwać więzi łączących je z ziemskim życiem i odejść w zaświaty. Wywoływano duchy i częstowano je jadłem i napojem -  symboliczne odpuszczenie win. Przenikanie się świata materialnego i nadprzyrodzonego - wartości oparte są na prawach natury, serca  i uczuć, a nie zdrowego rozsądku i rozumu.

Motywy w Dziadach cz. II A. Mickiewicza

• Ludowa moralność – surowy kodeks moralny, czasem mamy wrażenie, że kara jest bardzo surowa, niewspółmierna do przewinienia.
• Wina i kara - Zbłąkane dusze muszą odpokutować swoje winy w zaświatach. Popełnione grzechy uniemożliwiają im zbawienie. Józio i Rózia – duchy lekkie - nie mogą dostać się do nieba, bo wiodły życie pozbawione trosk i cierpienia. Pasterka Zosia – duch pośredni  - doświadcza uczucia pustki, błąka się między niebem a ziemia, ponieważ za życia nie odwzajemniła niczyjej miłości, nikogo prawdziwie nie kochała. Widmo Złego Pana – duch ciężki - jest skazany na wieczne cierpienie, bo za życia był obojętny na ludzką krzywdę i niedolę.
• Śmierć - śmierć jest nieunikniona. Dla niektórych stanowi upragnione przerwanie ziemskiej męki, dla niektórych oznacza zaś kres ich panowania i radości (widmo pana). Śmierć wcale nie oznacza końca - jest granicą, po której przekroczeniu dusza zostaje rozliczona ze swych ziemskich uczynków. 
• Miłość  - uczucie miłości staje się wyznacznikiem człowieczeństwa, jego brak powoduje cierpienie i karę również w życiu pozagrobowym. Widmo Zosi - dziewczyny, która gardziła uczuciami zakochanych w niej młodzieńców. Prosi Guślarza aby jeszcze choć raz mogła zejść na ziemię i zaznać miłości, by poczuć się w pełni człowiekiem i spokojnie wejść do nieba. Miłość jest uczuciem zbyt ważnym, by traktować ją lekkomyślnie. Nie można nią gardzić, ponieważ ściąga się tym nieszczęście na osobę zakochaną.
• Cierpienie - cierpienie jest sprawiedliwą karą, bo zgodnie z przesłaniem utworu – nie ma winy bez kary. Duchy odwiedzające  uczestników dziadów cierpią z powodu swoich przewinień. Cierpienie ma moc wzbogacającą życie człowieka. Świadczy o tym historia Józia i Rózi. Zamknięto przed nimi bramy niebios, ponieważ nie doświadczyły nigdy goryczy. Proszą o symboliczne nasiona gorczycy, które pozwolą im stanąć przed obliczem Boga. Także przykład pasterki Zosi podkreśla rolę cierpienia. Za jego sprawą może odpokutować swe przewinienia, dostając się ostatecznie do nieba (co przepowiada jej Guślarz)
• Samotność - poza kręgiem żywych, niemożność znalezienia stałego miejsca spoczynku po śmierci, cierpienie i skazanie na wieloletnią tułaczkę odczuwają pojawiające się w dramacie duchy. Wszystkie są samotne, zagubione, pełne smutku, nie mają własnego miejsca po śmierci, wędrują przez świat nie mogąc dostać się do nieba.

Pan Tadeusz - Adam Mickiewicz

Bohaterowie

• Bohater zbiorowy – Szlachta i Przyroda litewska.
• Soplicowie - Sędzia, Jacek, Tadeusz, Podkomorzy, Tekla Telimena, Protazy, Rejent, Asesor, Wojski,
• Horeszkowie - Hrabia, Stolnik, Ewa, Zosia, Gerwazy
• Szlachta dobrzyńska - Maciek nad Maćkami

Fabuła - problematyka

Pełny tytuł brzmi: „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812  we dwunastu księgach wierszem” i pokrótce streszcza tematykę dzieła.

Spór między rodami - konflikt o zamek między Horeszkami a Soplicami stanowi oś fabuły. 

Tradycja - Pielęgnowanie dobrych obyczajów, które wprowadzają ład w życiu człowieka, zostało podniesione do rangi patriotycznego obowiązku. 

Obraz przyrody - Natura harmonizując ze stanem ducha bohaterów, staje się równoprawnym bohaterem utworu, a nie tylko tłem wydarzeń. 

Przemiana - Dotyczy opisanej przez Mickiewicza społeczności oraz poszczególnych bohaterów. 

Historia - Rozgrywa się w tle perypetii bohaterów, wywiera na nich wpływ. Jest obecna we wspomnieniach, w kulcie narodowych pamiątek, w budowie fabuły. 

Miłość - różne rodzaje: nieszczęśliwa i tragiczna, fizyczna, prawdziwa i spełniona (choć z przeszkodami), powierzchowne zauroczenie oraz żywiona do ojczyzny.

Dom - Arkadyjski dworek w Soplicowie jest ostoją polskości.

Motywy w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza

Bunt

• Bunt w imię miłości - czyli bunt Jacka Soplicy przeciw Stolnikowi Horeszce; tragiczny zbieg okoliczności spowodował, że Stolnik ginie z rąk Jacka. 
• Bunt w imię wolności - Jacek Soplica - jako ksiądz Robak działał na rzecz niepodległości. Interwencja wojska rosyjskiego podczas zajazdu Hrabiego na Sopliców doprowadziła do walki zbrojnej zainicjowanej przez księdza Robaka. Obie zwaśnione strony zjednoczyły swoje siły przeciw Moskalom

Dom / rodzina

• Dworek w Soplicowie jest archetypem szlacheckiego domu - ostoja polskości – zegar wygrywa Mazurka Dąbrowskiego, na ścianach wiszą portrety wielkich Polaków. Mieszkańcy dworku są gościnni i przyjaźni, kultywują tradycję i przestrzegają dobrych staropolskich zwyczajów, życie toczy się w zgodzie z rytmem przyrody. Dom w Soplicowie jest dla Tadeusza wspomnieniem dzieciństwa i miejscem, które go ukształtowało - jest mocno związany z rodziną i utożsamia się z wartościami, w których został wychowany
• Domem-ojczyzną dla A. Mickiewicza jest Litwa, którą zmuszony był opuścić „Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie: Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, Kto cię stracił”.

Dorastanie / dojrzewanie

• Dorastanie do roli mężczyzny - Dorastanie Tadeusza do odpowiedzialnej miłości i walki za ojczyznę. Początkowe zauroczenia Tadeusza Telimeną ustępuje głębszej miłości do Zosi. Młody Soplica rozumie też konieczność walki o wolność ojczyzny, która spoczywa na młodym pokoleniu.

Miłość

• Miłość do ojczyzny - Hrabia i Tadeusz walczą w Legionach o wolność kraju; Jacka Soplica – oddaje życie w imię wolności ojczyzny.
• Miłość nieszczęśliwa - Na drodze zakochanego do szaleństwa Jacka Soplicy staje ojciec Ewy Horeszkówny, co prowadzi do tragicznego finału i trwającego kilka pokoleń konfliktu. 
• Miłość spełniona - Szczęśliwa, szczera i nieco naiwna miłość Tadeusza i Zosi, która kończy trwający wiele lat spór między rodami.
• Miłość powierzchowna - Miłostki Telimeny, która romansowała a to z Tadeuszem, a to z Hrabią by  w końcu poślubić Rejenta.

Ojczyzna / patriotyzm

• Patriotyzm - miłość do ojczyzny - ten motyw pojawia się właściwie wszędzie, zaczynając od inwokacji: „Litwo! Ojczyzno moja!”. 
• Patriotyzm - przywiązanie do tradycji - w wizerunku Soplicowa jako ostoi polskości. W koncercie Żyda Jankiela, który czuje się Polakiem i który rozpowszechnił na Litwie „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. 
• Patriotyzm – obowiązek walki o wolność ojczyzny - postępowanie Księdza Robaka.
• Postawa mężczyzn z Soplicowa i z zaścianka dobrzyńskiego, wszyscy zdolni do noszenia broni, jak jeden mąż, wstąpili do oddziałów polskich pod dowództwem gen. Dąbrowskiego.

Przemiana / metafora

• Jacek Soplica - z niepokornego, zawadiackiego szlachcica Soplica zmienia się w cichego i pokornego obrońcę ojczyzny - jego przemiana jako znak i efekt pokuty. Pośmiertnie zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności i odzyskuje swoje dobre imię.
• Gerwazy - będąc świadkiem wyznania, uczynionego na łożu śmierci przez Księdza Robaka/Jacka Soplicę, odrzuca gniew i pragnienie zemsty, które pielęgnował od śmierci Stolnika.
• Tadeusz Soplica - dosyć lekkomyślny i nienawykły do obowiązków młodzieniec, pod wpływem wydarzeń których jest świadkiem i uczestnikiem oraz pod wpływem budzącego się w nim uczucia do Zosi, staje się odpowiedzialnym mężczyzną; wstępuje do polskiego wojska i zaręcza się z Zosią.

Samotność

• Jacek Soplica po przeżyciu nieszczęśliwej miłości do Ewy i zabiciu jej ojca postanawia zrezygnować z życia świeckiego i poświęca się samotnemu życiu w zakonie bernardynów. Mając na uwadze odrzucenie przez społeczeństwo Soplicowa ucieka w samotność, pragnie w ten sposób odpokutować za swoje winy i resztę życia poświęcić działalności patriotycznej i politycznej. Samotność pozwoliła bohaterowi poświęcić się całkowicie nowemu celowi jaki sobie obrał w życiu. Samotność w tym przypadku była nieodzowną koniecznością, dzięki której bohater mógł się spełnić.

Śmierć

• Śmierć wzniosła, śmierć oczyszczająca - ranny w bitwie z Rosjanami Jacek Soplica przeczuwa nadchodzącą śmierć i odbywa długą spowiedź w obecności swojego brata Sędziego i klucznika Gerwazego. Przed śmiercią uzyskuje przebaczenie Gerwazego – swojego największego wroga. Umiera pogodzony ze światem i jako narodowy męczennik. Śmierć Jacka Soplicy zostaje uwznioślona, jest swoistą klamrą ujmującą jego losy. 

Wina i kara

• Jacek Soplica wzgardzony zalotnik, popełnia zbrodnię zabijając stolnika Horeszkę. Odrzucony przez szlachtę, uznany za sojusznika Moskali i zdrajcę narodu opuszcza rodzinne strony, postanawia odkupić winy wobec narodu. Wstępuje do zakonu bernardynów, bierze udział w bitwach napoleońskich, zostaje emisariuszem Rządu Narodowego, przekazuje szlachcie litewskiej aktualne informacje polityczne, przewozi tajne dokumenty i listy. Swoją winę wobec Horeszków odkupił dwa razy ratując życie Hrabiego, w czasie polowania zastrzelił niedźwiedzia, który zagrażał Hrabiemu, podczas bitwy z Moskalami osłonił ostatniego Horeszkę przed śmiercionośną kulą. W ten sposób ostatecznie zmył z siebie piętno zdrajcy.

Balladyna - Juliusz Słowacki

Bohaterowie

• Balladyna, Alina, matka, Kirkor, Pustelnik, Filon, Grabiec, Kostryn.  
• Postaci fantastyczne: Goplana – władczyni natury, nimfa; Skierka i Chochlik – jej służący.

Fabuła - problematyka

Kwestia winy i kary, dobra i zła, przewrotności losu, problemy związane z władzą. Głównym tematem jest dążenie do władzy. Balladyna, kroczy drogą zbrodni, popełnia czyny naganne, co doprowadza do jej śmierci. 

Motywy w Balladynie J. Słowackiego

• Samotność - wynikającą z klęski - bohaterka, aby dojść do upragnionego celu, dokonuje morderstwa kolejnych osób: męża, kochanka, wspólnika, a nawet (w pośredni sposób) matki. Kiedy osiąga to, czego pragnęła, zostaje jednak całkowicie sama i samotnie musi również poradzić sobie ze świadomością klęski, jaką było jej życie; klęski, którą potwierdza wyrok losu – śmierć od uderzenia pioruna.
• Śmierć - Śmierć jest motywem przewodnim dramatu. Nikt spośród bohaterów nie umiera śmiercią naturalną – giną w bitwach lub są mordowani. Śmierć Aliny - siostrobójstwo popełnione z żądzy władzy, chęci sławy i bogactwa. Śmierć Wdowy - matka głównej bohaterki próbuje popełnić samobójstwo, a gdy jej się to nie udaje, umiera na torturach, bo nie chce wyjawić imienia zbrodniczej córki. Pustelnik, Kirkor i Grabiec są ofiarami walki o władzę. Siłą sprawczą tych wszystkich tragedii jest Balladyna pozbywająca się niewygodnych dla niej osób.
• Wina i kara - stopniowy upadek człowieka, który dopuszcza się coraz gorszych czynów - Balladyna jest siłą sprawczą całego zła w dramacie. Zabija siostrę i wszystkich, którzy stają jej na drodze do celu, wyrzeka się matki, okrutnie traktuje swych poddanych, po każdej zbrodni jej dusza staje się coraz mroczniejsza. Za popełnione winy spotyka ją zasłużona kara - ginie rażona piorunem (przyroda reaguje na zło i wymierza jej karę). Nie ma zbrodni bez kary, dlatego i tym razem sprawiedliwości staje się zadość.
• Władza - Balladyna ma obsesję na punkcie władzy. Aby ją zdobyć, jest w stanie zrobić wszystko. Kiedy w ubogiej chacie jej matki pojawia się książę Kirkor, dziewczyna wie, że jest to jej wielka szansa. Ucieka się więc do zbrodni. Ślub z księciem nie zaspokaja jednak jej wybujałych ambicji – zabija więc i jego, aby zostać samodzielną królową.
• Miłość - Nieszczere uczucia Balladyny - odrzuca miłość Grabca w nadziei na korzyści związane z poślubieniem księcia, Manipuluje uczuciami ludzi pragnąc jedynie władzy. Bezinteresowne uczucie Aliny do Kirkora - Jej uczucie przegrywa z wyrachowaniem siostry udającej miłość dla zdobycia władzy. Bezwarunkowa miłość wdowy do córek - Matka nie potrafi lub nie chce dostrzec bezwzględności starszej córki. Nawet w obliczy śmierci, torturowana chroni tę, która ją skrzywdziła. Nieodwzajemniona, zaborcza miłość Goplany do Grabca - Trudna do spełnienia miłość nimfy do śmiertelnika, Grabiec traktuje zakochaną w nim Goplanę przedmiotowo, wykorzystuje jej moce do spełniania własnych zachcianek.