Nazwa i ramy czasowe epoki
Nazwa i granice czasowe epoki wynikają z siebie wzajemnie – to okres między dwiema wojnami światowymi. Początek epoki to rok 1918 (zakończenie I wojny światowej), koniec epoki to rok 1939 (wybuch II wojny światowej). W Polsce to czas niepodległości odzyskanej po 123 latach zaborów.
Filozofia epoki
Koncepcje filozoficzne epoki proponują różne spojrzenie na życie, człowieka, określają również kształt literatury.
Behawioryzm
Człowieka można poznać tylko poprzez obserwację jego zachowania i postępowania; pomija się życie wewnętrzne człowieka, jego duszę i odczucia, ponieważ nie można ich obiektywnie obserwować i sprawdzić.
Typ literatury – prezentacja bohatera „od zewnątrz”, opisując jego czyny, „śledząc go” ale nie wnikając w psychikę i przeżycia wewnętrzne
Freudyzm
nazwa związana jest z twórcą poglądu – Zygmuntem Freudem, który poszukiwał sposobów leczenia ludzkich nerwic, lęków i patologii. Freud próbował poprzez hipnozę, analizę skojarzeń, snów dojść do przyczyny wywołującej chorobę. Odkrył, że psychika ludzka składa się z trzech warstw:
- Ego („ja”) – warstwa zewnętrzna, powierzchniowa, kierowana rozumem i uzależniona od wymogów społecznych
- Id („ono”) – zbiór popędów, pożądań, które tkwią w każdym człowieku, a których on sobie nie uświadamia
- Superego („nadjaźń) – zakodowany w psychice wzorzec wymogów, norm kulturowych, tradycyjnych, religijnych, tej sfery człowiek również sobie nie uświadamia
Freud doszedł do wniosku, że pomiędzy sferami Id (instynkt) a Superego (ideał, wzorzec) tworzy się napięcie, które generuje wiele stresów, a ich nagromadzenie prowadzi do chorób psychicznych.
Egzystencjalizm
Podkreśla tragizm samotnego we wszechświecie człowieka, który przeżywa lęki egzystencjalne przed życiem, przed nieszczęściem, przed śmiercią; ma ciągłe poczucie zagrożenia.
- ciągłe poczucie zagrożeń, trwoga, samotność sprawiają, że życie ludzkie staje się absurdem, że każdy człowiek egzystuje oddzielnie i nigdy nie pozna prawdy o drugim człowieku
Pragmatyzm
Głosi praktyczny sposób myślenia i działania; nauka, poznanie, działanie powinny mieć praktyczny i przydatny charakter.
Katastrofizm
Przeświadczenie o nadchodzącym upadku świata, zagładzie kultury i cywilizacji ludzkiej.
Nowe tendencje w poezji XX wieku
Do świata poezji wkraczają: technika, miasto, maszyny, tłum.
Ekspresjonizm – to wyrażanie, uzewnętrznianie tego, co tkwi głęboko wewnątrz człowieka. Poezja powinna wyrażać to wnętrze.
Awangarda poetycka – proponuje swobodny tok obrazowania, posługiwanie się metaforą, poezja kreacyjna – czyli taka, która powołuje do życia nowy świat, istniejący dotąd tylko w wyobraźni twórcy.
Futuryzm – odcięcie się od przeszłości i spojrzenie w przyszłość; futuryści wybrali jako temat poezji cywilizację miast i technikę; kierowali się hasłem: „Ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki”.
Dadaizm – skrajna koncepcja poetycka, buntownicza, oparta na absurdzie, dowolności, nonsensie. Programem dadaistów był bezsens, a celem bunt przeciw całemu światu; głosili: „Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił trafił, a otrzymacie poemat dada”.
Nadrealizm – (in. Surrealizm) proponował grę luźnych skojarzeń, potok obrazów; odwoływał się do poetyki marzenia sennego (oniryzm).
Neoklasycyzm – niejako powrót do klasyki; tworzenie filozoficznych aluzji, abstrakcji intelektualnych, ale budowa i forma utworów według klasycznych wzorców.
Nowe cele sztuki XX wieku
„Zobaczyć świat inaczej” – nie naśladować świata, lecz czerpać z bogactwa jego elementów i konstruować go na nowo. Artyści epoki sformułowali zasady sztuki:
- Sztuką jest wszystko, co wyraża uczucie lub widzenie świata
- Nie ma jednego ustalonego kanonu piękna
- Konstrukcja i montaż – określają nową sztukę
Główne innowacje sztuki XX-lecia
- abstrakcjonizm – czyli oderwanie od rzeczywistości (nie naśladować)
- kubizm – Pablo Picasso sprowadził naturalne kształty do form geometrycznych
- surrealizm – uwolnić wyobraźnię od nakazów; eksponować sny, wizje, głębokie pokłady psychiki ludzkiej
Lektury obowiązkowe
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Zofia Nałkowska, Granica
