Nazwa i ramy czasowe epoki
Oświecenie – to inaczej „wiek rozumu” (ludzi myślących i wykształconych), „wiek filozofów”, bo właśnie rozum ludzki ma być naturalnym światłem wskazującym drogę poznania świata i człowieka (po okresie ciemności, za jaki uważano epokę baroku). Tu gwałtownie rozwija się filozofia, nauka; dokonują się ogromne przemiany społeczne i polityczne. Za kolebkę oświecenia uważa się trzy kraje zachodnioeuropejskie: Anglię (koniec XVII w.), Holandię i Francję (XVIII w.).
W Europie za początek epoki uznaje się lata 80. XVII w. – koniec epoki wiąże się z rewolucją francuską 1789-1799; w Polsce początek to lata 40. XVIII w. – koniec początek lat 20. XIX w.
Za „wiek oświecony” uznaje się w Europie XVIII stulecie. W Polsce oświecenia datuje się dopiero od połowy XVIII wieku. Koniec epoki wiąże się z Wielką Rewolucją Francuską i jej hasłami: wolności, równości i braterstwa.
Filozofia i światopogląd epoki
Oświecenie przyjmuje postawę krytycyzmu wobec świata, stawia na kierowanie się rozumem.
Krytycznie podchodzi się do istniejących instytucji społecznych, form sprawowania władzy, religii i autorytetów.
Filozofowie oświecenia podważają istnienie Boga, dążą do obalenia dogmatów, bycia wolnym od przesądów i wprowadzenia nowego ładu społecznego opartego na rozumie i osiągnięciach nauki.
Główne kierunki filozoficzne, hasła i pojęcia
Racjonalizm (łac. rationalis – rozsądny)
Pogląd, według którego podstawowym narzędziem poznania jest rozum, zatem największą wartość przyznaje się rozumowi i logicznemu myśleniu.
Empiryzm (gr. empeiros – doświadczony)
Pogląd, który głosi, że źródłem ludzkiej wiedzy jest doświadczenie, a podstawowym narzędziem poznania są zmysły wykorzystywane w obserwacji świata. Empiryzm podkreśla, że rozum musi być podporządkowany obserwacji.
Materializm
Pogląd zakładający, że rzeczywistość ma charakter tylko fizyczny, to znaczy istnieje jedynie to, co jest dostępne zmysłom i da się określić w czasie i przestrzeni.
Deizm
Pogląd, który zakłada, że Bóg jest owszem stwórcą świata, ale nie ingeruje On w jego losy.
Ateizm
Pogląd według którego Bóg nie istnieje, a jedyną realnie istniejącą rzeczywistością jest rzeczywistość empiryczna.
Słynni filozofowie
John Locke
Twierdził, że człowiek rodzi się jako niezapisana karta (tabula rasa); doświadczenie jest najważniejszym elementem poznawczym.
Immanuel Kant
Jego postawa to filozofia krytyczna; uważał, że przedmiot poznania dostosowuje się do osoby poznającej.
Jean Jacques Rousseau
Próbuje powracać do natury, dlatego krytykuje cywilizację, postęp i naukę; ważniejsze są wg filozofa wartości moralne, które są miarą człowieczeństwa (a nie rozum).
Wolter
Uważa, że podstawą moralności jest prawo naturalne, celem życia powinna być naprawa świata; był za tolerancją religijną – bo to postawa zgodna z wiarą chrześcijańską i prawem naturalnym.
Wzorzec osobowy epoki
Człowiek „oświecony”
- gruntownie wykształcony
- oczytany
- zorientowany w najnowszych prądach kulturowo-filozoficznych
- nie lekceważył historii, przeszłości
- niechętnie odnosił się do autorytetów, obowiązujących obyczajów, konwencji
- myślał swobodnie
- umiejętnie prowadził interesujące konwersacje
Człowiek „oświecony” to Europejczyk, który doskonale zna ogólnoeuropejski język konwersacji – francuski. Jest on ciekawy świata, otwarty, tolerancyjny, towarzyski, gotowy na przyjęcie tego, co nowe i nieznane.
Lektury obowiązkowe
- Molier, Skąpiec
- Ignacy Krasicki, wybrane bajki
